ЧӨЛӨӨТ СОЛИЛЦОО: чөлөөт солилцоонд саад болдог улс төрийн янз бүрийн бодлогууд нь эдийн засгийн өсөлтийг зогсоодог
Чөлөөт солилцоо гэдэг нь түншүүд хүссэн зүйлээ хүссэн хэмжээгээр бие биенээсээ боломжит хэмжээгээр авахыг зөвшөөрдөг нийгмийн гүйлгээний нэг хэлбэр юм. Зах зээлийн эдийн засагт хүчээр худалдах, худалдан авах, солилцох асуудал байдаггүй. Харин ч хувийн ашиг сонирхол нь гэрээ хийж бараа солилцох үндэс болдог.
Чөлөөт солилцооноос бүгдээрээ хождог. Иймд засгийн газар солилцоонд саад болдог нь өөрийн орны эдийн засгийн хөгжлийг боож буй хэрэг юм.
Чөлөөт солилцоог олон аргаар хязгаарладаг.
Нэгдүгээрт, ихэнх орнууд эдийн засгийн зарим нэг үйл ажиллагаа хийхийг хязгаарладаг.
Хэрвээ та өөрийн бизнесийг эхлэхийг хүсвэл олон анкет бөглөж, тухайн салбараар мэргэшсэн болох, үйл ажиллагаа явуулах чадвартай, санхүү болон бусад хөрөнгийн эх үүсвэр бий гэдгийг мэргэжлийн хяналтын байгууллагуудад нотлох хэрэгтэй болно. Хэрвээ та төрийн түшмэлд авилга өгөхгүй, эсвэл түүний намд хандив өгөхгүй бол тэр таны өргөдөлд сөрөг хариу ч өгч чадна.
Перугийн эдийн засагч Эрнандо Де Сото “Өөр зам” (Hernando de Soto, The Other Path) номдоо Перугийн нийслэл Лима хотод хувцас оёдлын үйлдвэрийг хуулийн дагуу нээхийн тулд 5 хүн бүх дүрэм журмыг биелүүлэхийн төлөө 289 ажлын өдөр зарцуулсан тухай жишээ татсан байдаг. Энэ хугацаанд тэднээс 12 удаа авилга нэхсэн байдаг. Бүх зүйлийг хуулийн дагуу хийчхээд байхад шүү дээ. Хэрвээ та гадаадын хөрөнгө оруулагчийн эх үүсвэрээр бизнесээ эхэлж буй бол төрийн саад тотгорын хана улам шигүү бөгөөд өндөр болдог гэнэ. Иймэрхүү хандлага нь өрсөлдөөнийг зогсоож, авилгыг хөгжүүлдэг төдийгүй сайн бизнесменүүдийг “далд эдийн засаг” уруу түлхдэг хэмээн Де Сото тэмдэглэжээ.
Хоёрдугаарт, бүгдэд адил хүчтэй төрийн хууль тогтворгүй засгийн газрын уршгаар нөхцөл байдал бүрд өөр өөр үйлчлэх нь чөлөөт өрсөлдөөнийг унагаж, солилцоог боогдуулдаг.
Зарим нэг улсад хуулийг өөрийн дураар тайлбарлах эрхийг албан тушаалтнуудад олгосон хууль баталдаг аж. Жишээ нь: 1980-д оны дундуур Гватемалд гаалийн байцаагч нар хэрвээ “үндэсний ашиг сонирхол”-д нийцсэн гэж үзвэл гаалийн тарифыг тэглэх эрхтэйгээр ажиллаж байжээ. Хууль эрх зүйн иймэрхүү зөвшөөрөл нь дарамт, шахалт, авилгын үүдийг нээж буй хэрэг юм. Нөгөө талаас бизнес хийх шударга хүмүүсийн тоог бууруулж, хуулийн цоорхойг ашиглан луйвар хийх нөхдүүдийг олшруулдаг. Хууль нь олон утга санааг агуулаагүй, шударга, тэгш эрх олгосон байх ёстой. Үгүй бол худалдаанд саад учирч солилцооноос бид хожоо олж чадахгүй юм.
Гуравдугаарт, олон орнууд үнийн хяналтыг хэрэглэгдэг. Хэрвээ барааны тогтоосон үнэ нь зах зээлийн үнээс өндөр байвал худалдан авагч авах ёстойгоос цөөн тооны барааг авч, солилцооны хүрээ багасна. Нөгөө талаас зах зээлийн үнээс бага байвал үйлдвэрлэлийн хэмжээ буурч, солилцоо нэгэн адил багасна. Эцсийн үр дүнг нь тооцвол үнэ өсөх, буурах ямар ч ялгаагүй төрийн үнийн хяналт нь нэг бол худалдааны хэмжээг бууруулна, нөгөөд үйлдвэрлэлийн хэмжээг бууруулж солилцооноос олох ашгийг багасгана. Солилцоо нь зайлшгүй бөгөөд нийгэмд буй эд баялгийг хамгийн ашигтайгаар зарцуулах боломжийг олгодог. Улс төрчдийн тогтоосон худалдаачдын даван туулах олон янзын саад хориг нь үйлдвэрлэлийг бууруулдаг төдийгүй “үндэсний үйлдвэрлэлийг хамгаалах” нэрийн дор явлаа ч үр дүн нь бидэнд тодорхой билээ.
Хэрвээ алив улс орон өөрийн нөөц боломжийг бүрэн ашиглахыг хүсвэл худалдааг хүндрүүлж, үйлдвэрлэлийн өртгийг нэмэгдүүлдэг бүх хязгаарлалтыг хамгийн боломжит доод төвшинд аваачих хэрэгтэй юм. Бүгдийн хүсэж буй үйлчилгээг үзүүлэх чадвар нь тухайн үйл ажиллагаа эерэг үр дүнтэйг баталсан хүчтэй нотолгоо болно. Өөрөөр хэлбэл хамгийн хүчтэй зохицуулалт нь зах зээл өөрөө буй заа.
Friday, August 6, 2010
Гадаад эдийн засгийн харилцаа
энэ талын онолын мэдлэгийг бататгасан нэгэн номыг олов.
ОХУ Пенза хотын их сургуулийн багш нарын хамтын бүтээл аж.
сэдвүүд, түлхүүр ойлголтуудыг загварчилсан нь их ойлгомжтой болжээ.
татаж авах
http://window.edu.ru/window_catalog/redir?id=59721&file=stup432.pdf
ОХУ Пенза хотын их сургуулийн багш нарын хамтын бүтээл аж.
сэдвүүд, түлхүүр ойлголтуудыг загварчилсан нь их ойлгомжтой болжээ.
татаж авах
http://window.edu.ru/window_catalog/redir?id=59721&file=stup432.pdf
Self assessment methods of risk
Хувь хүний эрсдэл тооцох аргууд (Self assessment methods of risk)
Хүнийг тэнэг гэдэг нь доорд үзэж, элэг доог хийсэн хэрэг бус түүний цаад мөн чанарт нуугдан байгаа харанхуй хэсгийг зааж буй хэрэг юм гэж нэгэнтээ Японы алдарт зохиолч, монголч эрдэмтэн Шиба Рёотаро гуай хэлжээ. Хүн угаас тэнэг, ухаангүй бус аливааг мэдэхгүй, сайтар таниагүйн зовлонгоос болж зорилгоо умартдагийг энэ эрдэмтэн онож харжээ. Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаасаа л аливаа үйл явцыг мэдэхгүй, чадахгүйн зовлон их байж. Гэтэл хөгжлийн түүхийн сүүлийн 200 жилд мэдэх чадахын гай их болсон гэж хэлэхэд таарна. Гэвч хүн төрөлхтөн үүнийг зөвшөөрөхгүй, тэрээр улам ихийг мэдэж, бүгдийг өөрийн хяналтад байлгахыг хүснэ. Үүний тод нэгэн жишээ бол эрсдэл юм. Түүхийн аль ч хэсэгт эрсдэл үргэлж хүний сул, эсвэл давуу тал байсан. Эрсдэл нь нэг бол сайн, эсвэл төсөөлшгүй сөрөг үр дагаврыг авчирдаг. Харин орчин үеийн шинжлэх ухаан энэ тухай бичихдээ: “Аливаа үйл явдал, үзэгдлийн үр дагаврыг урьдчилан тооцож, түүнийг өөрийн зорилгод ашиглах боломжийг эрсдэлийн удирдлага олгоно” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс өөрсдийн үйлдлээс гарах үр дагаврыг урьдчилан тооцож тухайн нөхцөл байдалд давуу байдал олж авах боломжийг бий болгожээ.
2005 оны 9 сард NEW SCIENTIST сэтгүүлд хүн төрөлхтөнд ач холбогдол бүхий 10 шинжлэх ухааны нээлтийн тухай санал асуулгын дүн гарчээ. Дэлхийн шилдэг 50 их сургуулийн багш, эрдэмтэд, судлаачдын дунд явуулсан судалгааны дүнгээр “эрсдэлийн удирдлага” 5-р байрт буюу ардаа Эйнштейний харьцангуйн онолыг орхисон хэрэг болов. Санал асуулгад оролцогсдынхоор:
“эрсдэл бол зөвхөн хүмүүсийн ухамсарт байдаг зохиомол зүйл. Аливаа үйл явдал, түүнээс үүсэх үр дагаврыг үнэлэх хүмүүсийн сэтгэлгээтэй холбоотой. Өнгөрсөнд хүмүүс өөрсдийн үйлдлээс үүссэн сөрөг үр дагаврыг тодорхой бус байдалтай холбодог байсан бол одоо өөрийн боломжийг үнэлж үр дагаврыг тооцох чадвартай болсон” гэжээ.
Эрсдэлийн шинжлэх ухаанч судалгааны түүх 1654 онд Паскалийн “тоглоомын онол”-оор эхэлсэн гэж хэлэхэд болно. Тэрээр Ферматай цуг “магадлалын онол”-оор судалгаагаа улам гүнзгийрүүлсэн бол 1800 оноос “олон тооны онол”, “хэвийн тархалт”, “статистик тооцооллын арга” гарснаар, мэдээлэлд тулгуурласан оновчтой шийдвэрийн тухай “Бессийн теорем” эрсдэл тооцох эхний алхам хийгдэв. ХХ-р зууны дунд үеэс эрсдэл тооцох асуудал менежментийн шинжлэх ухаантай холбогдсон аж. Улс гүрэн, байгууллага, хувь хүн өөрсдийн зорилгод хүрэхийн тулд байнга хичээж, тасралтгүй хөдөлмөрлөдөг. Энэ нь хаа сайгүй эерэг үр дүнд хүрэхийн тулд тохирсон шийдвэрүүдийг олж, сонгох хэрэгцээ үргэлж байдаг гэсэн үг юм.
Хүйтэн дайны үед АНУ-д эрсдэлийн шинжлэх ухааны судалгаа өргөн тархсаныг ЗХУ-тай холбон тайлбарладаг. Карибын хямралын үед хэзээ оросууд бидэн дээр атомын бөмбөгөө хаях, пуужингаа харвах бол гэж толгойтой болгон эрсдэл тооцож суусан гэж хошигнодог. Тэр үеэс л эрсдэлийн менежментийг бүх салбарт хэрэгжүүлэх үйл явц хүчээ авсан аж. Түүнчлэн хувь хүний төвшинд эрсдэлийн менежментийг хэрэгжүүлэх судалгаа нэлээд урагшилжээ. Өөрөөр хэлбэл аливаа байгууллагын зорилго, түүнд хүрэх зорилтууд, тэдгээртэй уялдсан өдөр тутмын үйл ажиллагааг явуулдаг гол (инструмент) арга хэрэгсэл нь хүн гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Нэг талаас эрсдэлийн менежментийг байгууллагын ажилчдын төвшинд хэрэгжүүлснээр мотиваци, урамшуулал, хяналт, …. эдгээрийг хэрэгжүүлэх удирдлагын ажил хөнгөрсөн гэж үзэж болно. Нөгөө талаас ажилчдын хөдөлмөрийн бүтээмж хэд дахин дээшилжээ.
Хувь хүний төвшинд эрсдэл тооцно гэдэг нь бидний ухаан орсон цагаас аливааг таних гэсэн оролдлого, сэтгэлгээтэй холбоотой үйл ажиллагаа юм. Харин орчин үеийн системчилсэн, эрсдэл тооцох аргуудыг хэрэглэснээр бидний ертөнцийг үзэх үзэл, амьдралыг цэгнэх уламжлалт шалгуурууд нь улам боловсронгуй, ойлгомжтой болж, бидний амьдралд эерэг үр дагавар авчрах нигууртай. Өөрөөр хэлбэл сайхан ба муухай, шударга ба шударга бус, зөв ба буруу, ашигтай ба ашиггүй, г.м эсрэг тэсрэгийн шалгуурууд өөрчлөгдөж оронд нь эрсдэлд шалгуурууд бий болно гэсэн үг юм. Хувь хүний эрсдэл тооцох аргуудын тухай олон эх сурвалж, материал бий авч энэ удаад онцлох дараах аргын талаарх мэдээллийг та бүхэнтэй хуваалцахаар сонголоо.
Давуу байдлын дэс дараалалын арга.
Энэ арга нь (орос. приоритетный метод; англи. priority method) буюу аливаа үзэгдлийг ямар нэг шалгуураар онцолж дэс дугаарлан үнэлэхийг хэлж буй юм. Энэ аргыг ажлын байр болон хувийн амьдралд хэрэглэх нь эерэг үр дүн авчирдаг. Жишээ болгож нэгэн тохиолдолыг авч үзье. Та өөрийн дотнын хүмүүстэйгээ ширээ тойрч эсвэл толины өмнө суугаад таны амьдралыг өөрчилж болох 10 эрсдэлийн талаарх жагсаалт гаргана. (цахим буюу MS excel дээр хийвэл илүү тохиромжтой) Дараа нь үүссэн эрсдэл бүрээс гарч болох үр дагаврыг төсөөлж дэлгэрэнгүй бичнэ. Ингээд 10 эрсдэлээ (10аас ч илүү байж болно) 1-10 хүртэл таны амьдралд үзүүлэх нөлөө, ач холбогдлоор нь дугаарлаж, тодорхой дараалалд оруулна. 1-р эрсдэлээс гарах үр дагавар нь таны амьдралыг шууд өөрчилнө. Харин 10-р эрсдэл нь бага зэрэг, эсвэл бараг мэдэгдэхгүй өнгөрч болох юм. Иймэрхүү маягаар үнэлгээ өгч дугаарласан жагсаалтыг хэвлэж аваад өдөр бүр өөртэйгөө аль болох ойр байлгах хэрэгтэй юм. Дараа нь эрсдэлд дүн шинжилгээ хийнэ. (цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, хөдөлмөр шаарддаг учраас ихэнх хүмүүс үүнийг дүн шигжилгээг амьдралд хэрэгжүүлэх дургүй байдаг). Дүн шинжилгээний хэсэгт надад тохиолдсон, бусад хүмүүст элбэг тохиолдох үйл явдлыг жишээ болгон авъя. Компьютер юунаас ч юм бүү мэд ажилгүй болох, хард дээр байсан мэдээллүүд үүнээс болоод устсан. Хард дээрээ бид маш олон мэдээллийг хадгалдаг шүү дээ. Миний хувьд нэлээд хэдэн сарын өмнө миний амьдралын 5 жилийг харуулсан гэрэл зургууд, 6 жилийн турш хийсэн судалгааны ажил гэх мэт мөнгөөр үнэлшгүй олон файлууд устсан үйл явдал тохиолдсон юм. Иймэрхүү явдал надад ч бус олон хүнд түгээмэл тохиолддог юм билээ. Юуны өмнө дараах хүснэгтийг зурах хэрэгтэй.
Эрсдэлийн нэр: компьютерын хард диск ажилгүй болох,
Дэс дарааллын дугаар: 1
Эрсдэлийн хүчин төгөлдөр хугацаа: 2010.05.28
Эрсдэлийн тохиолдох магадлал (доод, дунд, дээд): дунд зэрэг
Эрсдэлийн тодорхойлолт, түүний үр дагавар: Хард диск эвдэрснээр 5 жил хийсэн судалгааны ажил устгагдсан. 10 жилийн туршид авахуулсан гэр бүлийн, найз нөхдийн, сургуулийн, аяллаар явсан зэрэг 20 гб зураг устсан. 5 жил хийсэн судалгааны ажил үгүй болсноор судалгааны ажлыг ахиж эхлэх, практик туршилтуудыг дахин хийх шаардлага гарсан. Нийт өртөг нь 6 сая төгрөг болно.
Эрсдэлийн шалтгаан:
1.Вирус, гаднын вирустэй флэш диск хийснээс болсон,
2.Интернетээс дүү рекламын программ суулгаснаас болж хэт их ачаалал өгч хард шатсан,
3.Компьютер хулгай авсан,
4.Өрөөнд гал гарсан,
5.Хард элэгдэлд орж эвдэрсэн,
Эрсдэлийг багасгах төлөвлөгөө:
1.Сайн антивирус программ суулгах,
2.Зөөврийн хард диск худалдаж авах, худалдаж автлаа файлуудыг ДВД дискэнд хуулж хадгалах,
3.Windows auto backup тохируулах,
4.Нөөц флэш дээр файлуудыг хадгалж найдвартай газар хадгалах,
5.Шинэ хард авахын тулд сар бүр 10 мянга хадгалах,
Эрсдэлд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө:
1.Эвдэрсэн хардыг үнэлэх,
2.Нөхөн сэргээж болохгүй тохиолдолд шинэ хард авах,
3.Нөөц мэдээлэл хадгалагчаас бүх устгагдсан мэдээллүүдийг сэргээх,
Эрсдэлийн зардал:
1.Шинэ зөөврийн хард худалдаж авахад 120 000 төгрөг,
2.Шинэ хард авахад 40 000 цуглуулах,
Эрсдэл үүссэн шинж тэмдэг:Хард дискнээс мэдээлэл авах боломжгүй болсон.
Энэ бол эрсдэл бууруулах төлөвлөгөө юм. Үүнээс гадна та эерэг үр дүнтэй эрсдэлүүдийг иймэрхүү загвараар тооцоолж хүч нэмэгдүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулж болно. Болох магадлалыг өсгөх үүднээс урьдчилж тооцох нь хамгийн зөв арга байдаг. Энэхүү аргын үр дүн нь та зөвхөн нэг удаа эрсдэл тооцоод зогсохгүй тодорхой хугацаанд давтамжтайгаар экспресс анализ хийж байвал илүү болохыг анхаарна уу.
Хоёрдугаар арга буюу take 5 .
“Take 5” бол аливаа эрсдэлийн үнэлгээний үндсэн зарчим юм. Энэ аргад суурилсан тэмдэглэлийн дэвтрийг олон байгууллагууд менежментийн гол арга хэрэгсэл болгон хэрэглэдэг. Арга маань маш энгийн учраас хэрэглээ нь өргөн тархсан юм. Энэ арга нь 5 алхмаас бүрдэх бөгөөд ойролцоогоор 5 минутад дүн шинжилгээ хийх бололцоог олгодог учраас англиар “take 5” буюу монгол хэлэнд орчуулснаар “зогс 5 минут” гэж нэрлэнэ. Аливаа байгууллагад ажилчдаас үүсэх эрсдэлийн хүчин зүйлийг багасгах үүднээс тодорхой хэмжээний үйл ажиллагааны зохицуулсан (хуулийн заалт, тогтоол, шийдвэр, тушаал, дотоод журам, ёс зүйн дүрэм, сахилгын тусгай дүрэм, үйлчилгээний стандарт, г.м) дүрмийг боловсруулдаг. Гэвч практик дээр ажилчид маань сөрөг үр дагавар гарахыг мэдсээр байж эрсдэлтэй алхам хийх нь тохиолддог. Энэ арга нь хувь хүний хүчин зүйлээс үүдэлтэй эрсдэлийг байгууллагын төвшинд 90% бууруулдаг тухай Английн HSE компанийн судалгаа тогтоожээ.
Бид хэдийгээр ухаант амьтад боловч зарим тохиолдолд бидэнд тохиолдох амьдралын бодит байдлыг үнэнээр ойлгох чадваргүй болдог бөгөөд үр дагаврыг нь тооцоогүй шийдвэр гаргах нь олонтаа ажээ. Харин аливаа нөхцөл байдлыг хөндлөнгөөс харснаар дүн шинжилгээ хийх боломж бүрдэх бөгөөд ингэснээр бид олон сонголтоос хамгийн тааламжтайг нь энэ аргын тусламжтайгаар сонгож чадах юм. Цаашид ойлгомжтой байх үүднээс хоёр нэр томьёог тайлбарлах хэрэгтэй. Үүнд:
-Аюул гэдэг нь хор уршиг, хохирол бүхий сөрөг үр дагавартай айвал зохих үйл явдал,
-Эрсдэл гэж аюул тохиолдох магадлалын хэмжээ (high risk, low risk)
Алхам нэг. Аюулыг тодорхойлох,
Танд нөлөөлөх гадаад ба дотоод хүчин зүйлсийг тооцох алхам болно. Гадаад ямар ажил хийдэг, ажлын байранд ямар үүрэг гүйцэтгэдэг, хэний удирдлагад ажилладаг, Таны гүйцэтгэж буй ажил хууль, журамд хир нийцэж буй, үйлчлүүлэгчид ямар хүмүүс байна, тэдний шаардлага таны ажилд саад болж байна уу, хуульд нийцэж буй эсэх г.м харин дотоод хүчин зүйл нь таны сонирхол, гэр бүлийн байдал, эрүүл мэнд зэрэг таны амьдралд нөлөөлхүйц аюулыг тодорхойлох юм.
Алхам хоёр. Аюулыг хайж илрүүлэх,
Энэ шатанд таны тодорхойлсон аюулуудаас аль нь тохиолдох магадлал үүссэн байна, эсвэл таны гаргасан шийдвэр 1-р алхамд тодорхойлсон аюултай холбогдож буй эсэхийг та хайж илрүүлэх ёстой.
Алхам гурав. Эрсдэлийн үнэлгээ,
Нэг ба хоёрдугаар алхамд илрүүлсэн фактуудад тулгуурлан дүгнэлт хийхийг ойлгоно. Өөрөөр хэлбэл тохиолдох магадлал ямар байна? Гарах үр дагавар, түүний үнэлгээг (зэрэглэл тогтоож эрэмбэлнэ) хүснэгтэд (Зураг №1.) байрлуулна.
Бага буюу ногоон өнгө, эрсдэл бага боловч асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай.
Дунд буюу шар өнгө, эрсдэл дунд зэрэг учраас эрсдэлийг хуваах, тараах (эрсдэлийг хэн нэгэнтэй хамт үүрэх, эсвэл өөр хүнд шилжүүлж болно.) эсвэл гарах эрсдэлийг арилгах тал дээр ажиллана.
Цэнхэр буюу аюул илэрсэн үе, үйл ажиллагааг түр зогсоож байдлыг хяналтад авах хэрэгтэй.
Улаан буюу бодит аюул, энэ үед холбогдох албан тушаалтан, удирдлагад мэдэгдэж ажлыг хийхээс татгалзах, эрсдэлээс зайлсхийх арга хэмжээ авна.
Зураг №1. Эрсдэлийн үнэлгээний хүснэгт 1-р тохиолдлын жишээ дээр.
Бага
Бага боловч арилгах шаардлагатай. Жишээ нь: компьютерын антивирүс программын хугацаа 1 сарын дараа дуусна. Хугацааг сунгана.
Дунд
Компьютер дээрх мэдээллийг зөөврийн мэдээлэл хадгалагчид (флеш, зөөврийн хард, CD-R, DVD, BLUE-RAY, ) хадгална.
Болгоомжлох
Компьютерт мэдээллийн Backup тохируулга хийнэ Back up тохируулга хийх, эсвэл хард дискны мэдээллийг дахин хадгалдаг нөөц диск, сервертэй холбох, вирүс орох болон бусад эрсдэлийг үгүй хийх, Firewall тохируулга хийнэ.
Аюултай
Вирүс илэрсэн учир антивирус программаар хайлгана. Вирүстсэн тохиолдолд компьютерыг унтрааж мэргэжлийн хүнд хандана.
Алхам дөрөв. Урьдчилан сэргийлэх,
Энэ алхамд эрсдэлийг зайлуулах аргуудыг ашиглах бөгөөд зайлшгүй тохиолдолд аль болох өөрөө 100% эрсдэл хүлээхийг хичээх хэрэггүй бөгөөд аюулаас татгалзах аргуудыг хайж олох чухал. Онолын хувьд дараах аргуудыг хэрэглэдэг -эрсдэлээс бултах, -эрсдэлийг тусгаарлах, -эрсдэлийг хуваах гэх мэт аргууд байдаг. Эдгээрийн ерөнхий агуулгыг дараах зарчмаар тодорхойлсон байдаг. Үүнд:
•өөрийн хөрөнгөөс давсан зүйлд эрсдэл хийж болохгүй,
•жижиг зүйлийн төлөө томоор эрсдэл хийж болохгүй,
•эрсдэлийн үр дагаврыг урьдчилан таах хэрэгтэй,
Алхам тав. Аюулыг гэтлэх,
Аюулыг тодорхойлж, урьдчилан сэргийлэх арга хэрэглэсэн учир та өөртөө итгэлтэйгээр аюулыг хэрхэн гэтлэн давах аргаа олсон үе юм. Эрсдэлийг тодорхойлж гэтлэх арга замыг тодорхойлсон учир үйл ажиллагааг аажим эхэлж бүгдийг хяналтад байлгана. Гарсан аюулыг өөрөө гэтлэн давсан, эсвэл бусдын тусламжтайгаар давж гарсан эсэхийг тодорхойлох нь сүүлд танд эрсдэлтэй дахин учрахад бэлэн байх туршлага болно. Практикт “зогс 5 минут” хүснэгтийн бүтэц дараах байдалтай байдаг.
№Дэс дараалал Авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
1Аюулыг тодорхойлох -Флешнээс, Интернэтээс, Сүлжээгээр компьютер вирүстэж хард дээрх мэдээлэл устана.
2Аюулыг хайж илрүүлэх -Флешээр найзаасаа мэдээлэл хуулах шаардлагатай байна
3Эрсдэлийн үнэлгээ -Флешнээс вирүстэх магадлал өндөр “болгоомжлох” арга хэмжээг авна.
4Урьдчилан сэргийлэх -Флешээр бус цахим шуудангаар мэдээлэл авахаар болов
5Аюулыг гэтлэх -Цахим шуудангаар авлаа.
Эрсдэлийн удирдлага үргэлж байгууллагын үйл ажиллагааны амжилттай холбоотой байдаг учир энэ салбарт хөрөнгө, нөөцийн тодорхой хувийг зарцуулах зайлшгүй бөгөөд үргэлж эерэг үр дүн дагуулна. Ялангуяа ажилчдын төвшинд эрсдэл тооцох эдгээр аргуудыг хэрэглэх нь хууль, дүрэм, журам тогтоохоос илүү үр дүнтэйг судалгаа харуулдаг. Зарим байгууллагуудад “зогс 5 минут” аргыг хэрэглэх нь эрсдэлийг бууруулаад зогсохгүй ажилчдын хооронд туршлага солилцох шинэ боломжийг бий болгодог байна. Хэрвээ та удирдагч бол ажилчдаараа дээрх хүснэгтийг бөглүүлж доторх мэдээллийг цуглуулснаар ажилчид тань юу хүсдэг, юунаас айдаг, та өөрөө ямар удирдагч болох, цаашид ямар удирдлага илүү үр дүнтэй байх, байгууллагаа хэрхэн сайжруулах талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тодорхойлоход чухаг хэрэгсэл болно.
Хүнийг тэнэг гэдэг нь доорд үзэж, элэг доог хийсэн хэрэг бус түүний цаад мөн чанарт нуугдан байгаа харанхуй хэсгийг зааж буй хэрэг юм гэж нэгэнтээ Японы алдарт зохиолч, монголч эрдэмтэн Шиба Рёотаро гуай хэлжээ. Хүн угаас тэнэг, ухаангүй бус аливааг мэдэхгүй, сайтар таниагүйн зовлонгоос болж зорилгоо умартдагийг энэ эрдэмтэн онож харжээ. Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаасаа л аливаа үйл явцыг мэдэхгүй, чадахгүйн зовлон их байж. Гэтэл хөгжлийн түүхийн сүүлийн 200 жилд мэдэх чадахын гай их болсон гэж хэлэхэд таарна. Гэвч хүн төрөлхтөн үүнийг зөвшөөрөхгүй, тэрээр улам ихийг мэдэж, бүгдийг өөрийн хяналтад байлгахыг хүснэ. Үүний тод нэгэн жишээ бол эрсдэл юм. Түүхийн аль ч хэсэгт эрсдэл үргэлж хүний сул, эсвэл давуу тал байсан. Эрсдэл нь нэг бол сайн, эсвэл төсөөлшгүй сөрөг үр дагаврыг авчирдаг. Харин орчин үеийн шинжлэх ухаан энэ тухай бичихдээ: “Аливаа үйл явдал, үзэгдлийн үр дагаврыг урьдчилан тооцож, түүнийг өөрийн зорилгод ашиглах боломжийг эрсдэлийн удирдлага олгоно” гэжээ. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс өөрсдийн үйлдлээс гарах үр дагаврыг урьдчилан тооцож тухайн нөхцөл байдалд давуу байдал олж авах боломжийг бий болгожээ.
2005 оны 9 сард NEW SCIENTIST сэтгүүлд хүн төрөлхтөнд ач холбогдол бүхий 10 шинжлэх ухааны нээлтийн тухай санал асуулгын дүн гарчээ. Дэлхийн шилдэг 50 их сургуулийн багш, эрдэмтэд, судлаачдын дунд явуулсан судалгааны дүнгээр “эрсдэлийн удирдлага” 5-р байрт буюу ардаа Эйнштейний харьцангуйн онолыг орхисон хэрэг болов. Санал асуулгад оролцогсдынхоор:
“эрсдэл бол зөвхөн хүмүүсийн ухамсарт байдаг зохиомол зүйл. Аливаа үйл явдал, түүнээс үүсэх үр дагаврыг үнэлэх хүмүүсийн сэтгэлгээтэй холбоотой. Өнгөрсөнд хүмүүс өөрсдийн үйлдлээс үүссэн сөрөг үр дагаврыг тодорхой бус байдалтай холбодог байсан бол одоо өөрийн боломжийг үнэлж үр дагаврыг тооцох чадвартай болсон” гэжээ.
Эрсдэлийн шинжлэх ухаанч судалгааны түүх 1654 онд Паскалийн “тоглоомын онол”-оор эхэлсэн гэж хэлэхэд болно. Тэрээр Ферматай цуг “магадлалын онол”-оор судалгаагаа улам гүнзгийрүүлсэн бол 1800 оноос “олон тооны онол”, “хэвийн тархалт”, “статистик тооцооллын арга” гарснаар, мэдээлэлд тулгуурласан оновчтой шийдвэрийн тухай “Бессийн теорем” эрсдэл тооцох эхний алхам хийгдэв. ХХ-р зууны дунд үеэс эрсдэл тооцох асуудал менежментийн шинжлэх ухаантай холбогдсон аж. Улс гүрэн, байгууллага, хувь хүн өөрсдийн зорилгод хүрэхийн тулд байнга хичээж, тасралтгүй хөдөлмөрлөдөг. Энэ нь хаа сайгүй эерэг үр дүнд хүрэхийн тулд тохирсон шийдвэрүүдийг олж, сонгох хэрэгцээ үргэлж байдаг гэсэн үг юм.
Хүйтэн дайны үед АНУ-д эрсдэлийн шинжлэх ухааны судалгаа өргөн тархсаныг ЗХУ-тай холбон тайлбарладаг. Карибын хямралын үед хэзээ оросууд бидэн дээр атомын бөмбөгөө хаях, пуужингаа харвах бол гэж толгойтой болгон эрсдэл тооцож суусан гэж хошигнодог. Тэр үеэс л эрсдэлийн менежментийг бүх салбарт хэрэгжүүлэх үйл явц хүчээ авсан аж. Түүнчлэн хувь хүний төвшинд эрсдэлийн менежментийг хэрэгжүүлэх судалгаа нэлээд урагшилжээ. Өөрөөр хэлбэл аливаа байгууллагын зорилго, түүнд хүрэх зорилтууд, тэдгээртэй уялдсан өдөр тутмын үйл ажиллагааг явуулдаг гол (инструмент) арга хэрэгсэл нь хүн гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Нэг талаас эрсдэлийн менежментийг байгууллагын ажилчдын төвшинд хэрэгжүүлснээр мотиваци, урамшуулал, хяналт, …. эдгээрийг хэрэгжүүлэх удирдлагын ажил хөнгөрсөн гэж үзэж болно. Нөгөө талаас ажилчдын хөдөлмөрийн бүтээмж хэд дахин дээшилжээ.
Хувь хүний төвшинд эрсдэл тооцно гэдэг нь бидний ухаан орсон цагаас аливааг таних гэсэн оролдлого, сэтгэлгээтэй холбоотой үйл ажиллагаа юм. Харин орчин үеийн системчилсэн, эрсдэл тооцох аргуудыг хэрэглэснээр бидний ертөнцийг үзэх үзэл, амьдралыг цэгнэх уламжлалт шалгуурууд нь улам боловсронгуй, ойлгомжтой болж, бидний амьдралд эерэг үр дагавар авчрах нигууртай. Өөрөөр хэлбэл сайхан ба муухай, шударга ба шударга бус, зөв ба буруу, ашигтай ба ашиггүй, г.м эсрэг тэсрэгийн шалгуурууд өөрчлөгдөж оронд нь эрсдэлд шалгуурууд бий болно гэсэн үг юм. Хувь хүний эрсдэл тооцох аргуудын тухай олон эх сурвалж, материал бий авч энэ удаад онцлох дараах аргын талаарх мэдээллийг та бүхэнтэй хуваалцахаар сонголоо.
Давуу байдлын дэс дараалалын арга.
Энэ арга нь (орос. приоритетный метод; англи. priority method) буюу аливаа үзэгдлийг ямар нэг шалгуураар онцолж дэс дугаарлан үнэлэхийг хэлж буй юм. Энэ аргыг ажлын байр болон хувийн амьдралд хэрэглэх нь эерэг үр дүн авчирдаг. Жишээ болгож нэгэн тохиолдолыг авч үзье. Та өөрийн дотнын хүмүүстэйгээ ширээ тойрч эсвэл толины өмнө суугаад таны амьдралыг өөрчилж болох 10 эрсдэлийн талаарх жагсаалт гаргана. (цахим буюу MS excel дээр хийвэл илүү тохиромжтой) Дараа нь үүссэн эрсдэл бүрээс гарч болох үр дагаврыг төсөөлж дэлгэрэнгүй бичнэ. Ингээд 10 эрсдэлээ (10аас ч илүү байж болно) 1-10 хүртэл таны амьдралд үзүүлэх нөлөө, ач холбогдлоор нь дугаарлаж, тодорхой дараалалд оруулна. 1-р эрсдэлээс гарах үр дагавар нь таны амьдралыг шууд өөрчилнө. Харин 10-р эрсдэл нь бага зэрэг, эсвэл бараг мэдэгдэхгүй өнгөрч болох юм. Иймэрхүү маягаар үнэлгээ өгч дугаарласан жагсаалтыг хэвлэж аваад өдөр бүр өөртэйгөө аль болох ойр байлгах хэрэгтэй юм. Дараа нь эрсдэлд дүн шинжилгээ хийнэ. (цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, хөдөлмөр шаарддаг учраас ихэнх хүмүүс үүнийг дүн шигжилгээг амьдралд хэрэгжүүлэх дургүй байдаг). Дүн шинжилгээний хэсэгт надад тохиолдсон, бусад хүмүүст элбэг тохиолдох үйл явдлыг жишээ болгон авъя. Компьютер юунаас ч юм бүү мэд ажилгүй болох, хард дээр байсан мэдээллүүд үүнээс болоод устсан. Хард дээрээ бид маш олон мэдээллийг хадгалдаг шүү дээ. Миний хувьд нэлээд хэдэн сарын өмнө миний амьдралын 5 жилийг харуулсан гэрэл зургууд, 6 жилийн турш хийсэн судалгааны ажил гэх мэт мөнгөөр үнэлшгүй олон файлууд устсан үйл явдал тохиолдсон юм. Иймэрхүү явдал надад ч бус олон хүнд түгээмэл тохиолддог юм билээ. Юуны өмнө дараах хүснэгтийг зурах хэрэгтэй.
Эрсдэлийн нэр: компьютерын хард диск ажилгүй болох,
Дэс дарааллын дугаар: 1
Эрсдэлийн хүчин төгөлдөр хугацаа: 2010.05.28
Эрсдэлийн тохиолдох магадлал (доод, дунд, дээд): дунд зэрэг
Эрсдэлийн тодорхойлолт, түүний үр дагавар: Хард диск эвдэрснээр 5 жил хийсэн судалгааны ажил устгагдсан. 10 жилийн туршид авахуулсан гэр бүлийн, найз нөхдийн, сургуулийн, аяллаар явсан зэрэг 20 гб зураг устсан. 5 жил хийсэн судалгааны ажил үгүй болсноор судалгааны ажлыг ахиж эхлэх, практик туршилтуудыг дахин хийх шаардлага гарсан. Нийт өртөг нь 6 сая төгрөг болно.
Эрсдэлийн шалтгаан:
1.Вирус, гаднын вирустэй флэш диск хийснээс болсон,
2.Интернетээс дүү рекламын программ суулгаснаас болж хэт их ачаалал өгч хард шатсан,
3.Компьютер хулгай авсан,
4.Өрөөнд гал гарсан,
5.Хард элэгдэлд орж эвдэрсэн,
Эрсдэлийг багасгах төлөвлөгөө:
1.Сайн антивирус программ суулгах,
2.Зөөврийн хард диск худалдаж авах, худалдаж автлаа файлуудыг ДВД дискэнд хуулж хадгалах,
3.Windows auto backup тохируулах,
4.Нөөц флэш дээр файлуудыг хадгалж найдвартай газар хадгалах,
5.Шинэ хард авахын тулд сар бүр 10 мянга хадгалах,
Эрсдэлд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө:
1.Эвдэрсэн хардыг үнэлэх,
2.Нөхөн сэргээж болохгүй тохиолдолд шинэ хард авах,
3.Нөөц мэдээлэл хадгалагчаас бүх устгагдсан мэдээллүүдийг сэргээх,
Эрсдэлийн зардал:
1.Шинэ зөөврийн хард худалдаж авахад 120 000 төгрөг,
2.Шинэ хард авахад 40 000 цуглуулах,
Эрсдэл үүссэн шинж тэмдэг:Хард дискнээс мэдээлэл авах боломжгүй болсон.
Энэ бол эрсдэл бууруулах төлөвлөгөө юм. Үүнээс гадна та эерэг үр дүнтэй эрсдэлүүдийг иймэрхүү загвараар тооцоолж хүч нэмэгдүүлэх төлөвлөгөөг боловсруулж болно. Болох магадлалыг өсгөх үүднээс урьдчилж тооцох нь хамгийн зөв арга байдаг. Энэхүү аргын үр дүн нь та зөвхөн нэг удаа эрсдэл тооцоод зогсохгүй тодорхой хугацаанд давтамжтайгаар экспресс анализ хийж байвал илүү болохыг анхаарна уу.
Хоёрдугаар арга буюу take 5 .
“Take 5” бол аливаа эрсдэлийн үнэлгээний үндсэн зарчим юм. Энэ аргад суурилсан тэмдэглэлийн дэвтрийг олон байгууллагууд менежментийн гол арга хэрэгсэл болгон хэрэглэдэг. Арга маань маш энгийн учраас хэрэглээ нь өргөн тархсан юм. Энэ арга нь 5 алхмаас бүрдэх бөгөөд ойролцоогоор 5 минутад дүн шинжилгээ хийх бололцоог олгодог учраас англиар “take 5” буюу монгол хэлэнд орчуулснаар “зогс 5 минут” гэж нэрлэнэ. Аливаа байгууллагад ажилчдаас үүсэх эрсдэлийн хүчин зүйлийг багасгах үүднээс тодорхой хэмжээний үйл ажиллагааны зохицуулсан (хуулийн заалт, тогтоол, шийдвэр, тушаал, дотоод журам, ёс зүйн дүрэм, сахилгын тусгай дүрэм, үйлчилгээний стандарт, г.м) дүрмийг боловсруулдаг. Гэвч практик дээр ажилчид маань сөрөг үр дагавар гарахыг мэдсээр байж эрсдэлтэй алхам хийх нь тохиолддог. Энэ арга нь хувь хүний хүчин зүйлээс үүдэлтэй эрсдэлийг байгууллагын төвшинд 90% бууруулдаг тухай Английн HSE компанийн судалгаа тогтоожээ.
Бид хэдийгээр ухаант амьтад боловч зарим тохиолдолд бидэнд тохиолдох амьдралын бодит байдлыг үнэнээр ойлгох чадваргүй болдог бөгөөд үр дагаврыг нь тооцоогүй шийдвэр гаргах нь олонтаа ажээ. Харин аливаа нөхцөл байдлыг хөндлөнгөөс харснаар дүн шинжилгээ хийх боломж бүрдэх бөгөөд ингэснээр бид олон сонголтоос хамгийн тааламжтайг нь энэ аргын тусламжтайгаар сонгож чадах юм. Цаашид ойлгомжтой байх үүднээс хоёр нэр томьёог тайлбарлах хэрэгтэй. Үүнд:
-Аюул гэдэг нь хор уршиг, хохирол бүхий сөрөг үр дагавартай айвал зохих үйл явдал,
-Эрсдэл гэж аюул тохиолдох магадлалын хэмжээ (high risk, low risk)
Алхам нэг. Аюулыг тодорхойлох,
Танд нөлөөлөх гадаад ба дотоод хүчин зүйлсийг тооцох алхам болно. Гадаад ямар ажил хийдэг, ажлын байранд ямар үүрэг гүйцэтгэдэг, хэний удирдлагад ажилладаг, Таны гүйцэтгэж буй ажил хууль, журамд хир нийцэж буй, үйлчлүүлэгчид ямар хүмүүс байна, тэдний шаардлага таны ажилд саад болж байна уу, хуульд нийцэж буй эсэх г.м харин дотоод хүчин зүйл нь таны сонирхол, гэр бүлийн байдал, эрүүл мэнд зэрэг таны амьдралд нөлөөлхүйц аюулыг тодорхойлох юм.
Алхам хоёр. Аюулыг хайж илрүүлэх,
Энэ шатанд таны тодорхойлсон аюулуудаас аль нь тохиолдох магадлал үүссэн байна, эсвэл таны гаргасан шийдвэр 1-р алхамд тодорхойлсон аюултай холбогдож буй эсэхийг та хайж илрүүлэх ёстой.
Алхам гурав. Эрсдэлийн үнэлгээ,
Нэг ба хоёрдугаар алхамд илрүүлсэн фактуудад тулгуурлан дүгнэлт хийхийг ойлгоно. Өөрөөр хэлбэл тохиолдох магадлал ямар байна? Гарах үр дагавар, түүний үнэлгээг (зэрэглэл тогтоож эрэмбэлнэ) хүснэгтэд (Зураг №1.) байрлуулна.
Бага буюу ногоон өнгө, эрсдэл бага боловч асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай.
Дунд буюу шар өнгө, эрсдэл дунд зэрэг учраас эрсдэлийг хуваах, тараах (эрсдэлийг хэн нэгэнтэй хамт үүрэх, эсвэл өөр хүнд шилжүүлж болно.) эсвэл гарах эрсдэлийг арилгах тал дээр ажиллана.
Цэнхэр буюу аюул илэрсэн үе, үйл ажиллагааг түр зогсоож байдлыг хяналтад авах хэрэгтэй.
Улаан буюу бодит аюул, энэ үед холбогдох албан тушаалтан, удирдлагад мэдэгдэж ажлыг хийхээс татгалзах, эрсдэлээс зайлсхийх арга хэмжээ авна.
Зураг №1. Эрсдэлийн үнэлгээний хүснэгт 1-р тохиолдлын жишээ дээр.
Бага
Бага боловч арилгах шаардлагатай. Жишээ нь: компьютерын антивирүс программын хугацаа 1 сарын дараа дуусна. Хугацааг сунгана.
Дунд
Компьютер дээрх мэдээллийг зөөврийн мэдээлэл хадгалагчид (флеш, зөөврийн хард, CD-R, DVD, BLUE-RAY, ) хадгална.
Болгоомжлох
Компьютерт мэдээллийн Backup тохируулга хийнэ Back up тохируулга хийх, эсвэл хард дискны мэдээллийг дахин хадгалдаг нөөц диск, сервертэй холбох, вирүс орох болон бусад эрсдэлийг үгүй хийх, Firewall тохируулга хийнэ.
Аюултай
Вирүс илэрсэн учир антивирус программаар хайлгана. Вирүстсэн тохиолдолд компьютерыг унтрааж мэргэжлийн хүнд хандана.
Алхам дөрөв. Урьдчилан сэргийлэх,
Энэ алхамд эрсдэлийг зайлуулах аргуудыг ашиглах бөгөөд зайлшгүй тохиолдолд аль болох өөрөө 100% эрсдэл хүлээхийг хичээх хэрэггүй бөгөөд аюулаас татгалзах аргуудыг хайж олох чухал. Онолын хувьд дараах аргуудыг хэрэглэдэг -эрсдэлээс бултах, -эрсдэлийг тусгаарлах, -эрсдэлийг хуваах гэх мэт аргууд байдаг. Эдгээрийн ерөнхий агуулгыг дараах зарчмаар тодорхойлсон байдаг. Үүнд:
•өөрийн хөрөнгөөс давсан зүйлд эрсдэл хийж болохгүй,
•жижиг зүйлийн төлөө томоор эрсдэл хийж болохгүй,
•эрсдэлийн үр дагаврыг урьдчилан таах хэрэгтэй,
Алхам тав. Аюулыг гэтлэх,
Аюулыг тодорхойлж, урьдчилан сэргийлэх арга хэрэглэсэн учир та өөртөө итгэлтэйгээр аюулыг хэрхэн гэтлэн давах аргаа олсон үе юм. Эрсдэлийг тодорхойлж гэтлэх арга замыг тодорхойлсон учир үйл ажиллагааг аажим эхэлж бүгдийг хяналтад байлгана. Гарсан аюулыг өөрөө гэтлэн давсан, эсвэл бусдын тусламжтайгаар давж гарсан эсэхийг тодорхойлох нь сүүлд танд эрсдэлтэй дахин учрахад бэлэн байх туршлага болно. Практикт “зогс 5 минут” хүснэгтийн бүтэц дараах байдалтай байдаг.
№Дэс дараалал Авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
1Аюулыг тодорхойлох -Флешнээс, Интернэтээс, Сүлжээгээр компьютер вирүстэж хард дээрх мэдээлэл устана.
2Аюулыг хайж илрүүлэх -Флешээр найзаасаа мэдээлэл хуулах шаардлагатай байна
3Эрсдэлийн үнэлгээ -Флешнээс вирүстэх магадлал өндөр “болгоомжлох” арга хэмжээг авна.
4Урьдчилан сэргийлэх -Флешээр бус цахим шуудангаар мэдээлэл авахаар болов
5Аюулыг гэтлэх -Цахим шуудангаар авлаа.
Эрсдэлийн удирдлага үргэлж байгууллагын үйл ажиллагааны амжилттай холбоотой байдаг учир энэ салбарт хөрөнгө, нөөцийн тодорхой хувийг зарцуулах зайлшгүй бөгөөд үргэлж эерэг үр дүн дагуулна. Ялангуяа ажилчдын төвшинд эрсдэл тооцох эдгээр аргуудыг хэрэглэх нь хууль, дүрэм, журам тогтоохоос илүү үр дүнтэйг судалгаа харуулдаг. Зарим байгууллагуудад “зогс 5 минут” аргыг хэрэглэх нь эрсдэлийг бууруулаад зогсохгүй ажилчдын хооронд туршлага солилцох шинэ боломжийг бий болгодог байна. Хэрвээ та удирдагч бол ажилчдаараа дээрх хүснэгтийг бөглүүлж доторх мэдээллийг цуглуулснаар ажилчид тань юу хүсдэг, юунаас айдаг, та өөрөө ямар удирдагч болох, цаашид ямар удирдлага илүү үр дүнтэй байх, байгууллагаа хэрхэн сайжруулах талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг тодорхойлоход чухаг хэрэгсэл болно.
Thursday, July 15, 2010
БҮХНИЙ ТӨЛӨӨ ТӨЛӨХ ХЭРЭГТЭЙ
Сүүлийн 250 жилд хүн төрөлхтөн амьдралын чанар ба үйлдвэрлэлийг өндөр төвшинд өөрчилж чаджээ. Одоо ч гэсэн хүн төрөлхтөн эдийн засгийн хурдац нь хүний хүсэж байгаа үйлдвэрлэл, үйлчилгээг өндөр төвшинд хүргэх, байгаа эд баялгийг илүү үр өгөөжтэй ашиглагдах арга чаргыг нээсээр байна.
Гэвч энэ нь “Хүн хэзээд ямар нэг зүйлээр дутагдаж байдаг ба цаашдаа ч дутагдсаар байх болно” гэсэн тулгуур хуулийг хэзээ ч өөрчилж чадахгүй юм.
Дэлхий дээрх эд баялаг нь хэмжээтэй бөгөөд хүний хүсэл санаа хязгааргүй юм. Тиймээс ч хүсэж байгаа зүйлсээ авч чадахгүй учраас сонголт хийх болдог аж.
Хэрвээ ямар нэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд бид хөдөлмөр, суурь төхөөрөмжүүд, байгалын баялаг ашигладаг бол энэ нь биднийг өөр тохиолдолд үйлдвэрлэж болох байсан бүтээгдэхүүнүүдээс татгалзахад хүргэдэг. Энэ сонголтыг зах зээлийн эдийн засагт Хэрэглэгчийн эрэлт ба үйлдвэрлэлийн зардал /алдагдал/ гүйцэтгэнэ.
Барааны эрэлт нь үйлдвэрлэгчийг юу үйлдвэрлэхийг заах дохио болж өгдөг. Гэвч үйлдвэрлэл явуулахын тулд өөр үйлдвэрлэлд зориулагдсан түүхий эдийг худалдан авсан байх шаардлагатай. Үйлдвэрлэлийн түүхий эд худалдан авах зардал, алдагдал нь үйлдвэрлэгчид өөр төрлийн үйлдвэрлэлд энэ түүхий эд хэрэгтэй гэдгийг сануулж байдаг.
Үүний үр дүнд үйлдвэрлэгч нь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх маш өндөр сонирхолтой болох ба зах зээлд ядаж үйлдвэрлэлийн зардалтайгаа тэнцэх үнэтэй барааг нийлүүлэх, ялангуяа хэрэглэгчийн нүдэнд үйлдвэрлэлийн зардал нь үнээс дээгүүр харагдах барааг үйлдвэрлэх нь чухал юм.
Өөр нэгэн хүн тус барааны өртгийг төлсөн үед л хүнд эсвэл бүлэг хүмүүст үнэ төлбөргүй бүтээгдэхүүн нийлүүлэх боломжтой бөгөөд энэ нь зөвхөн өртгийн хуваарилалтын цаг хугацааг л өөрчилж байгаа хэрэг юм.
Улс төрчид нь үргэлж “үнэгүй боловсрол, үнэгүй эмчилгээ, үнэгүй амьдрах байр”-ны тухай ярьдаг боловч эдгээр ойлголтууд нь хүмүүсийг зөвхөн төөрөгдүүлж л чаддаг.
Дээрх ойлголтуудаас ямар нь ч үнэгүй байх боломжгүй бөгөөд эдгээрийг үйлдвэрлэхэд хязгаарлагдмал хэмжээтэй эд баялгийг ашигладаг.
Жишээ нь: Үнэгүй боловсрол олгоход зарцуулагдаж байгаа эд баялаг болох байр, хөдөлмөр, бусад эд баялаг нь өөр зүйл үйлдвэрлэхэд: амралт, зугаа цэнгэл гээд л үйлчилгээний бүх салбарт ашиглагдаж болох байсан. Тэгвэл “Боловсрол”-ийн нийт зардал нь түүнийг үйлдвэрлэхийн тулд татгалзсан бүх боломжуудын зардалтай тэнцүү юм. Төр засаг нь энэ бүхнийг нэгнийх нь нуруун дээрээс нөгөө рүү нь тавьж чадахгүй боловч бас эдгээрээс хагацаж ч чадахгүй зовлон юм.
“Бүхний төлөө төлөх хэрэгтэй” гэсэн дүрэм нь ямар ч амьдралын нөхцөл байдал, тохиолдолд үнэн байдаг.
Гэвч энэ нь “Хүн хэзээд ямар нэг зүйлээр дутагдаж байдаг ба цаашдаа ч дутагдсаар байх болно” гэсэн тулгуур хуулийг хэзээ ч өөрчилж чадахгүй юм.
Дэлхий дээрх эд баялаг нь хэмжээтэй бөгөөд хүний хүсэл санаа хязгааргүй юм. Тиймээс ч хүсэж байгаа зүйлсээ авч чадахгүй учраас сонголт хийх болдог аж.
Хэрвээ ямар нэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд бид хөдөлмөр, суурь төхөөрөмжүүд, байгалын баялаг ашигладаг бол энэ нь биднийг өөр тохиолдолд үйлдвэрлэж болох байсан бүтээгдэхүүнүүдээс татгалзахад хүргэдэг. Энэ сонголтыг зах зээлийн эдийн засагт Хэрэглэгчийн эрэлт ба үйлдвэрлэлийн зардал /алдагдал/ гүйцэтгэнэ.
Барааны эрэлт нь үйлдвэрлэгчийг юу үйлдвэрлэхийг заах дохио болж өгдөг. Гэвч үйлдвэрлэл явуулахын тулд өөр үйлдвэрлэлд зориулагдсан түүхий эдийг худалдан авсан байх шаардлагатай. Үйлдвэрлэлийн түүхий эд худалдан авах зардал, алдагдал нь үйлдвэрлэгчид өөр төрлийн үйлдвэрлэлд энэ түүхий эд хэрэгтэй гэдгийг сануулж байдаг.
Үүний үр дүнд үйлдвэрлэгч нь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх маш өндөр сонирхолтой болох ба зах зээлд ядаж үйлдвэрлэлийн зардалтайгаа тэнцэх үнэтэй барааг нийлүүлэх, ялангуяа хэрэглэгчийн нүдэнд үйлдвэрлэлийн зардал нь үнээс дээгүүр харагдах барааг үйлдвэрлэх нь чухал юм.
Өөр нэгэн хүн тус барааны өртгийг төлсөн үед л хүнд эсвэл бүлэг хүмүүст үнэ төлбөргүй бүтээгдэхүүн нийлүүлэх боломжтой бөгөөд энэ нь зөвхөн өртгийн хуваарилалтын цаг хугацааг л өөрчилж байгаа хэрэг юм.
Улс төрчид нь үргэлж “үнэгүй боловсрол, үнэгүй эмчилгээ, үнэгүй амьдрах байр”-ны тухай ярьдаг боловч эдгээр ойлголтууд нь хүмүүсийг зөвхөн төөрөгдүүлж л чаддаг.
Дээрх ойлголтуудаас ямар нь ч үнэгүй байх боломжгүй бөгөөд эдгээрийг үйлдвэрлэхэд хязгаарлагдмал хэмжээтэй эд баялгийг ашигладаг.
Жишээ нь: Үнэгүй боловсрол олгоход зарцуулагдаж байгаа эд баялаг болох байр, хөдөлмөр, бусад эд баялаг нь өөр зүйл үйлдвэрлэхэд: амралт, зугаа цэнгэл гээд л үйлчилгээний бүх салбарт ашиглагдаж болох байсан. Тэгвэл “Боловсрол”-ийн нийт зардал нь түүнийг үйлдвэрлэхийн тулд татгалзсан бүх боломжуудын зардалтай тэнцүү юм. Төр засаг нь энэ бүхнийг нэгнийх нь нуруун дээрээс нөгөө рүү нь тавьж чадахгүй боловч бас эдгээрээс хагацаж ч чадахгүй зовлон юм.
“Бүхний төлөө төлөх хэрэгтэй” гэсэн дүрэм нь ямар ч амьдралын нөхцөл байдал, тохиолдолд үнэн байдаг.
2010 оны эхний 6 сарын байдлаарх БНХАУ эдийн засаг
Хятадын 2010 оны эхний улирлын эдийн засгийн өсөлтийн хурд 11,9% буюу өмнөх оны мөн үеийнхээс 6,7%-аар өссөн байна. (Статистикийн хороо) Дундаж нь 9-10% байх болно. (ОУВС, Эдийн засгийн судалгааны мэдээ)
Судлаачдын үзэж буйгаар хэт их өсөлт нь халалтыг үүсгэдэг. Өөрөөр хэлбэл шинэ хямрал бий болно гэсэн таамаглал гаргасaн. Сосейт Женерал банкны мэргэжилтэн Глен Магуэйр: хэт халалтын эхний шинж тэмдэг нь инфляцын өсөлт гэж үзсэн.
Төрийн дэмжлэгтэйгээр их хэмжээний зээл олгож буй нь дотоодод хиймэл эрэлт үүсгэсэн. Үүнээс болж үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд үнийн хөөрөгдөл бий болжээ. Өнгөрсөн 5 жилийн хамгийн их өсөлтийн хурд энэ оны 3 сард ажиглагдсан байна.
Энэ нөхцөл байдлаас гарахын тулд төрөөс явуулах бодлого нь:
1. Дахин санхүүжилтийн хүүг өсгөнө.
2. Юанийн ревальваци хийнэ. Өөрөөр хэлбэл юанийн үнэ өснө гэсэн үг юм.
Нөгөө талаас худалдааны бодлогод хямд юань нь асар их ашгийг Хятадад авчирдаг ч хямралаас гарах гол түлхүүр нь ханшны өсөлт гэж таамаглаж байна.
Джеймс Киндж (China shakes the world номын зохиолч) хэлэхдээ: хэт их хурдтай өсөлт нь хятадын эдийн засагт савангийн хөөсний үлгэрийг бий болгоно гэжээ. Өөрөөр хэлбэл хэт их өсөлт нь хөөсийг үүсгэж хагарсан тэр нь хагарсан тохиолдолд хятадын биш дэлхий нийтийн асуудал болно гэж тэрээр “Дэлхийг хятадууд сэгсэрнэ” номдоо бичжээ.
Хятадын гол толгойны өвчин нь үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн хөөрөгдөл, инфляц зэрэг болно. Энэ нь мөнгөний бодлогыг зогсоохоос аргагүй байдалд хүргэж үр дүнд нь зээл, бусад төрийн дэмжлэг зогсоно.
Үр дүнд нь түүхий эдийн импортын үнэ буурна.
2009 онд хэт их хөрөнгө оруулалтыг үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд хийснээс болж эдийн засгийн төвийн мужуудад 70-80%ийн үнийн өсөлт бий болсон.
Нийт нутгаар 2010 онд инфляцаас болж өргөн хэрэглээний барааны үнэ өсөх хандлагатай байна. Ялангуяа хүнсний бүтээгдэхүүн сард 3-6% өсөлттэй. Монгол улсын хувьд импортын хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ өсөхийн хажуугаар түүний эрүүл ахуй, аюулгүй байдалд анхаарах гол асуудлыг үүсгэнэ.
Цаашид экспортын нүүрс, түүхий эдийн үнэ буурч болзошгүй.
2010 оны 5 сарын байдлаар 7,5 триллион юанийн зээл зээл олгосон буюу 2009 оныхтой харьцуулбал 30%-аар бага байна.
Дүгнэлт: Цаашид тухайн цаг үеийн Мөнгөний бодлогын өөрчлөлтийг ажиглаж ахин судалгаа хийх шаардлага тулгарч байна.
Судлаачдын үзэж буйгаар хэт их өсөлт нь халалтыг үүсгэдэг. Өөрөөр хэлбэл шинэ хямрал бий болно гэсэн таамаглал гаргасaн. Сосейт Женерал банкны мэргэжилтэн Глен Магуэйр: хэт халалтын эхний шинж тэмдэг нь инфляцын өсөлт гэж үзсэн.
Төрийн дэмжлэгтэйгээр их хэмжээний зээл олгож буй нь дотоодод хиймэл эрэлт үүсгэсэн. Үүнээс болж үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд үнийн хөөрөгдөл бий болжээ. Өнгөрсөн 5 жилийн хамгийн их өсөлтийн хурд энэ оны 3 сард ажиглагдсан байна.
Энэ нөхцөл байдлаас гарахын тулд төрөөс явуулах бодлого нь:
1. Дахин санхүүжилтийн хүүг өсгөнө.
2. Юанийн ревальваци хийнэ. Өөрөөр хэлбэл юанийн үнэ өснө гэсэн үг юм.
Нөгөө талаас худалдааны бодлогод хямд юань нь асар их ашгийг Хятадад авчирдаг ч хямралаас гарах гол түлхүүр нь ханшны өсөлт гэж таамаглаж байна.
Джеймс Киндж (China shakes the world номын зохиолч) хэлэхдээ: хэт их хурдтай өсөлт нь хятадын эдийн засагт савангийн хөөсний үлгэрийг бий болгоно гэжээ. Өөрөөр хэлбэл хэт их өсөлт нь хөөсийг үүсгэж хагарсан тэр нь хагарсан тохиолдолд хятадын биш дэлхий нийтийн асуудал болно гэж тэрээр “Дэлхийг хятадууд сэгсэрнэ” номдоо бичжээ.
Хятадын гол толгойны өвчин нь үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн хөөрөгдөл, инфляц зэрэг болно. Энэ нь мөнгөний бодлогыг зогсоохоос аргагүй байдалд хүргэж үр дүнд нь зээл, бусад төрийн дэмжлэг зогсоно.
Үр дүнд нь түүхий эдийн импортын үнэ буурна.
2009 онд хэт их хөрөнгө оруулалтыг үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд хийснээс болж эдийн засгийн төвийн мужуудад 70-80%ийн үнийн өсөлт бий болсон.
Нийт нутгаар 2010 онд инфляцаас болж өргөн хэрэглээний барааны үнэ өсөх хандлагатай байна. Ялангуяа хүнсний бүтээгдэхүүн сард 3-6% өсөлттэй. Монгол улсын хувьд импортын хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ өсөхийн хажуугаар түүний эрүүл ахуй, аюулгүй байдалд анхаарах гол асуудлыг үүсгэнэ.
Цаашид экспортын нүүрс, түүхий эдийн үнэ буурч болзошгүй.
2010 оны 5 сарын байдлаар 7,5 триллион юанийн зээл зээл олгосон буюу 2009 оныхтой харьцуулбал 30%-аар бага байна.
Дүгнэлт: Цаашид тухайн цаг үеийн Мөнгөний бодлогын өөрчлөлтийг ажиглаж ахин судалгаа хийх шаардлага тулгарч байна.
Чингэлэг гаалийн хяналтын объект болох нь
1. Чингэлэг, үндсэн ойлголтууд
• Чингэлэг тээврийн хэрэгсэл болох нь,
• Чингэлгийн төрөл, хэлбэр,
• Чингэлгийн жин ба хэмжээ,
• Чингэлгийн тэмдэглэгээ,
• Чингэлгийн хэлбэрийг кодоор илэрхийлэх,
• Тэмдэглэгээнд хэрэглэх улсуудын код,
• Чингэлгийн нэр томьёо,товчлол,
• Чингэлгийн бэхэлгээ,
• Чингэлгийн аюулгүй байдал, стандарт, шаардлага
2. Эрх зүйн зохицуулалт
• Чингэлгийн хэлэлцээрүүд,
• Тээврийн байгууллагын шаардлага,
• Даатгал,
• ОУ-ын чингэлэг бүртгэл,
3. Чингэлгийн тээвэр, Гаалийн хяналт, шалгалт
• Монголын чингэлгийн тээвэр,
• Монгол дахь чингэлгийн эргэлтийн хяналтын асуудал
• Чингэлгийн жин, тэмдэглэгээ, код, бүтүүмжлэл шалгах,
• Бэхэлгээ шалгах,
• Чингэлгийн шалгалт, эрсдэл. \нуувч болгох, луйвар\
Оршил
Чингэлэг нь 20-р зуунд хүн төрөлхтний олон улсын ачаа тээврийн хөгжилд гаргасан томоохон ололтуудын нэг билээ. Чингэлэг нь аливаа зүйлийг хадгалах ба тээвэрлэх зориулалттай олон төрөлтэй хэрэгсэл бөгөөд янз бүрийн материалаар төрөл бүрийн хэмжээтэй хийгддэг ажээ. Цэвэлийн толь бичигт тодорхойлсноор: чингэлэг нь эд юмс хадгалах зориулалтаар хийсэн сав хэмээн тодорхойлсон.
Монголчууд хоол бэлтгэх, болон эд хогшлыг хадгалах зориулалтаар эргэнэг, чингэлэг гэсэн гэрийн тавилга хэрэглэдэг байв. 13-р зууны үед их монгол улс торгоны замаар хийх тээврийг зохицуулах үүднээс бараа таваарыг ямаан чингэлэг, морин чингэлэг, тэмээн чингэлэг хэмээн ангиллан 4 ямаан чингэлэг нэг морин чингэлэг, 2 морин чингэлэг нэг тэмээн чингэлэг болон задарч нийлүүлж байсан нь өнөөгийн чингэлгийн үндсэн үүргийг илэрхийлж байжээ. Харин 1960-аад оны үеэс Европын улс хоорондын тээвэрт анхны 5тн, 20тн, 40тн даац бүхий чингэлэг ашиглаж эхэлсэн байна.
Өнөөдөр олон улсын төвшинд Олон Төрөлт Тээврийн Чингэлгийн Хороо \The Bureau International des Containers et du Transport Intermodal (BIC)\ болон Олон Улсын Чингэлэг Эзэмшигчдийн Холбоо \Institute of International Container Lessors\ нь чингэлгийн тухай судалгаа явуулдаг. 2009 оны байдлаар ачаа тээврийн эргэлтэд 90 сая гаруй чингэлэг ашиглагдаж, үйлдвэрлэлээс жил бүр 3 сая нийлүүлэгддэг ажээ.
Энэхүү бие даалтын ажил нь олон улсын тээврийн чингэлэг, тэдгээрт тавих гаалийн хяналтын асуудал, орчин үеийн тулгамдсан асуудлуудыг тодруулахад оршино.
Бүлэг нэг. Чингэлэг, түүний тухай ойлголтууд
1.1 Чингэлгийн түүх
Орчин үед олон улсын тээвэрт хэрэглэгдэж буй стандарт 10, 20, 40 тоннын чингэлгийн түүх “Сий ланд” (Sea land) тээврийн компанийн эзэн Малколм П.Мклин (Malcolm P. McLean )-ноос эхлэлтэй. Тэрээр 1930 оны үеэс далайн тээврийн зах зээлд орж ирсэн бөгөөд ачааг тээвэрлэхийн тулд тээврийн хэрэгсэлд ачдаг, буулгадаг, ахин ачдаг үйл явцыг хөнгөвчлөх оролдлогыг хийжээ. Ном зохиолд бичсэнээр анхны тээврийн чингэлэг ачсан “Ideal X” нэртэй хөлөг 1956 оны 4 сарын 26-нд 56 чингэлэг ачиж Англиас АНУ-руу тээвэр хийсэн аж. Харин анхны чингэлэгт зориулагдсан тээврийн хөлөг “Макстон” 60 чингэлэг ачих боломжтойгоор 1956 оны 5 сард хийгдсэн.
1.2 Чингэлгийн тодорхойлолт
Чингэлгийн тухай олон улсын гэрээ, хэлэлцээр болон Монгол улсын хууль тогтоомжид юу гэж тодорхойлсныг сонирхож үзье.
2008 онд шинэчлэн батлагдсан Гаалийн тухай хуулийн 3.1.5-д “тээврийн хэрэгсэл” гэж бараа болон зорчигчийг улс хооронд тээвэрлэж гаалийн хилээр 6 сараас дээшгүй хугацаагаар нэвтрэх бүх төрлийн тээврийн хэрэгсэл, түүний дотор чингэлэг, ердийн хөсөг, тухайн аяллын хугацаанд тээврийн хэрэгсэлд шаардагдах шатахуун, тосолгооны материал, сэлбэгийг ойлгоно гэжээ. Өөрөөр хэлбэл чингэлэг нь гаалийн хууль тогтоомжид тээврийн хэрэгсэлд хамаарахыг тодотгож өгчээ.
Овор хэмжээ, тэмдэглэгээ, дугаар бохир жин, хийц нь стандартчилагдсан дотор нь ачаа ачих зориулалттай ачааны бүрэн бүтэн байдлыг хангаж нэг болон хэд хэдэн төрлийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэж болох, ачиж буулгах, шилжүүлэн ачих үед механикжсан ачих буулгах хэрэгсэл ашиглаж болохуйц тоноглол бүхий тээврийн нэгжийг чингэлэг гэж МТЗ-аас гаргасан ачаа тээврийн мэдээллийн эмхтгэл-II-д бичжээ.
Олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт чингэлгийг хэрхэн тодорхойлсныг үзвэл дараах байдалтай байна. Киото конвенцын тусгай хавсралтын Е 1-р бүлгийн тодорхойлолтод заахдаа: нэг куб метр буюу түүнээс дээш дотоод эзлэхүүнтэй чингэлэг нь тээврийн хэрэгсэл юм гэжээ.
НҮБ-ын 1973 оны Олон улсын чингэлгийн аюулгүй байдлын тухай конвенцын 2 зүйл, тодорхойлолтод зааснаар чингэлэг нь:
а. бат бөх шинжтэй, олон хэрэглэгдэх,
б. ачааг тээвэрлэлтийг хөнгөвчлөх зорилгоор олон тээврийн хэрэгсэлд ачих зориулалт бүхий тодорхой загвараар хийсэн,
в. булангийн фитинг бүхий бэхэлгээ хийх зориулалтаар загварчлагдсан.
г. гадаад доод дөрвөн булангийн дундах зай нь 14 м2-с багагүй, дээд булангийн фитингийн зай 7 м2-с их байна гэжээ. Тээврийн хэрэгслийн онцлогийг тодорхойлохдоо “Чингэлэг нь зөвхөн тээврийн хэрэгслийн арлын дээр тээвэрлэгдэж байгаа үед тээврийн хэрэгсэл болно” хэмээн заажээ.
1975 оны ТИР буюу Барааг олон улсын хэмжээнд тээвэрлэх тухай конвенцийн Ерөнхий зүйлийн Е-д заахдаа: чингэлэг гэдэг нь тээврийн тоног төхөөрөмж (өргөгч машин, салгаж болдог түлшний сав болон бусад төстэй бүтэц):
(i)бараа хийх зориулалт бүхий бүрэн болон хагас хаалттай хэсэг,
(ii) ахин дахин хэрэглэхэд тохиромжтой байх үүднээс нэлээд бөх бат, байнгын шинжтэй,
(iii) завсрын дахин ачилт хийхгүйгээр нэг юм уу хэд хэдэн тээврийн хэрэгслийг ашиглан бараа тээвэрлэлтийг хөнгөвчлөхөөр хийгдсэн,
(iv) тухайлбал тээврийн нэг хэрэгслээс нөгөө рүү шилжүүлэхэд хялбар дөт байхаар хийгдсэн,
(v) дүүргэх болон хоослоход хялбар дөт байхаар хийгдсэн,
(vi) дотор талын эзлэхүүн нь 1 куб. метр болон түүнээс дээш байна.
“салгаж авч болох тэвш” нь чингэлгийн нэгэн адил тооцогдоно гэжээ.
Дээрх тодорхойлолтуудад үндэслэн дүгнэхэд ачаа тээвэрт хэрэглэгдэж буй чингэлэг нь овор хэмжээ, тэмдэглэгээ, дугаар бохир жин, хийц нь стандартчилагдсан дотор нь ачаа ачих зориулалттай ачааны бүрэн бүтэн байдлыг хангаж нэг болон хэд хэдэн төрлийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэж болох, ачиж буулгах, шилжүүлэн ачих үед механикжсан ачих буулгах хэрэгсэл ашиглаж болохуйц тоноглол бүхий тээврийн нэгж ажээ.
1.3 Чингэлгийн төрлүүд
ХХ зууны 60-аад он хүртэл олон улсын худалдаанд оролцогчдод барааг тээвэрлэх баглаа боодол, чанарын хадгалалт, тээврийн аюулгүй байдал зэрэг асуудлууд толгойны өвчин болж байв. Олон улсын тээвэрт дахин хэрэглэгдэх боломжтой, бат бөх, хөнгөн, найдвартай чингэлэг гарч ирснээр худалдааны салбарт шинэ дэвшил гарчээ. Чингэлгийн ач холбогдол, эдийн засгийн үр дагаврыг тооцоод баршгүй юм. Товчхон хэлбэл чингэлэг нь тээврийн явцад ачааг олон дахин ачиж, буулгалгүй олон тээврийн хэрэгслээр хөнгөн, шуурхай, найдвартай, тээвэрлэх боломжийг бий болгосон. Чингэлэг нь олон төрөлтэй боловч олон улсын тээврийн заншилд нэг мөр болгох үүднээс Олон улсын стандартчиллын газраас “ISO” хэмжээ, даац, зориулалт, г.м шалгуураар чингэлгийн төрлүүдийг гаргасан.
Олон Улсын Стандартчлалын байгууллагын зөвлөмжид зааснаар чингэлгийн өндөр өргөний хэмжээнд нэгэн ижил стандарт буюу 2,44 м \8фут\, харин уртын хувьд загварын зарчмаар 40 футийн чингэлгийн уртад харьцуулж 40-ийн 1; 3/4; 1/2; 1/4 буюу 40, 30, 20, 10 футийн чингэлэг гэж тогтоосон. Мөн өндрийн хувьд 8,5-9 футээр (High Cube) бага зэрэг зөрүү гардаг. Чингэлгүүд нь дараах төрөлтэй байна. Үүнд:
• ерөнхий зориулалтын standard container),
• дээвэр нь онгорхой (Open Top),
• бэхэлгээ суурьт (Flatrack),
• суурьт (Platform),
• хөлдөөгч чингэлэг (Refregerated container),
• халаалттай чингэлэг,
• шингэний чингэлэг "TANK",
Эдгээр чингэлгүүдийн тухай товч танилцуулбал:
1. Ерөнхий зориулалтын чингэлэг буюу монголчууд нэршиж дассанаар 20 тонны чингэлэг. (ISO 1496/1) бүтэн хаагддаг, тоос шороо орохоос хамгаалагдсан, хатуу дээвэр, хажуугийн ханатай, аль нэг талдаа ачаа ачих хаалгатай байдаг.
2. Ерөнхий зориулалтын чингэлэг буюу монголчууд нэршиж дассанаар 40 тонны чингэлэг. (ISO 1496/1) бүтэн хаагддаг, тоос шороо орохоос хамгаалагдсан, хатуу дээвэр, хажуугийн ханатай, аль нэг талдаа ачаа ачих хаалгатай байдаг.
3. Дээвэр нь онгорхой (Open Top), 20 ба 40 футийн чингэлэг байдаг. [ISO 1496/1] Ерөнхий зориулалтын чингэлэгтэй адил боловч хатуу дээвэргүйгээр ялгаатай. Орой нь онгорхой боловч уян налархай, хурааж, эвхэх боломжтой хамгаалалтын нөмрөгтэй байдаг.
4. Бэхэлгээ суурьт (Flatrack), 20 ба 40 футийнх байдаг. Хажуу ханагүй, хаалганы оронд бэхэлгээний хана байдаг. Бүх ачааны даацыг өөр дээрээ авах бүртгэлийн шаардлагатай мэдээллүүд бүхий арлаас бүрдэх чингэлэг юм.
5. Суурьт (Platform), бэхэлгээ суурьт чингэлэгтэй адил боловч бэхэлгээний ханагүй, арал бүхий чингэлэг юм.
6. Хөлдөөгч чингэлэг (Refregerated container), энэ нь 40 футийн ерөнхий зориулалтын чингэлэгтэй төстэй боловч тусгай дулаан хадгалагч материалаар доторлосон, өөр дээрээ хөлдөөгч төхөөрөмжтэй чингэлэг юм.
7. Шингэний чингэлэг "TANK", (ISO 1496/3) шингэн хадгалах зориулалт бүхий савтай, ачиж буулгахад зориулж каркас, арлаар тоноглосон байдаг.
1.4 Чингэлгийн жин ба хэмжээ
20 футийн (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 7' 9.25" = 2370 mm 8'6" = 2591 mm
Дотоод 19' 5.75" = 5935 mm 7' 8" = 2335 mm 7' 9.75" = 2383 mm
Хаалга --- 7' 8" = 2335 mm 7' 6.25" = 2292 mm
Жин:
Дээд бохир жин 52910 lbs = 24000 kg
Баглаа 4585 lbs = 2080 kg
Ачааны дээд хэмжээ 48325 lbs = 21920 kg
Ачааны агууламж: 1197.25 cu. ft. = 33.9 cub. m
40 футийн (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 39' 5.25"= 12022 mm 7' 5.625" = 2352 mm 7' 10.25" = 2395 mm
Хаалга --- 7' 8.25" = 2343 mm 7' 5.75" = 2280 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 8600 lbs = 3900 kg
Ачааны дээд хэмжээ 58600 lbs = 26580 kg
Ачааны агууламж: 2392 cu. ft. = 67.7 cub. m
40 футийн high cube (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 9' 6" = 2895 mm
Дотоод 39' 3.25"= 12022 mm 7' 8.5" = 2352 mm 8' 10.25" = 2700 mm
Хаалга --- 7' 5.75" = 2340 mm 8' 5.75" = 2585 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 9150 lbs = 4150 kg
Ачааны дээд хэмжээ 58050 lbs = 26330 kg
Ачааны агууламж: 2697 cu. ft. = 76.4 cub. m
20 футийн хөлдөөгчтэй (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 7' 9.25" = 2370 mm 8'6" = 2591 mm
Дотоод 5455 mm 2260 mm 2275 mm
Хаалга --- 2237 mm 2260 mm
Жин:
Дээд бохир жин 27000 kg
Баглаа 3050 kg
Ачааны дээд хэмжээ 23950 kg
Ачааны агууламж: 28.0 cub. m
40 футийн хөлдөөгчтэй (ган) чингэлэг: :
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 11555 mm 2286 mm 2280 mm
Хаалга --- 2285 mm 2245 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 4370 kg
Ачааны дээд хэмжээ 26110 kg
Ачааны агууламж: 60.2 cub. m
40 футийн high cube хөлдөөгчтэй (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 9' 6" = 2895 mm
Дотоод 11560 mm 2286 mm 2500 mm
Хаалга --- 2286 mm 2478 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 4200 kg
Ачааны дээд хэмжээ 26280 kg
Ачааны агууламж: 66.1 cub. m
20 футийн Open Top (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 8' = 2438 mm 8'6" = 2591 mm
Дотоод 19' 4.3"= 5902 mm 7' 4.1" = 2240 mm 7' 8.5" = 2352 mm
Хаалга --- 7' 7.9" = 2335 mm 7' 4.1" = 2240 mm
Жин:
Дээд бохир жин 52910 lbs = 24000 kg
Баглаа 5380 lbs = 2440 kg
Ачааны дээд хэмжээ 47520 lbs = 21560 kg
Ачааны агууламж: 1133 cu. ft. = 32 cub. m
40 футийн Open Top (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 39' 5.2"= 12021 mm 7' 8.4" = 2350 mm 7' 7.7" = 2330 mm
Хаалга --- 7' 8" = 2338 mm 7' 3.8" = 2234 mm
Жин:
Дээд бохир жин 79370 lbs = 36000 kg
Баглаа 9760 lbs = 4430 kg
Ачааны дээд хэмжээ 69600 lbs = 31570 kg
Ачааны агууламж: 2355 cu. ft. =66.7 cub. m
20 футийн Flatracks (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 18' 9.4" = 5727 mm 7' 4.1" = 2240 mm 7' 1.3" = 2170 mm
1' 4.6" = 420 mm (жижиг хэмжээтэй)
Хаалга --- --- ---
Жин:
Дээд бохир жин 66140 lbs = 30480 kg
Баглаа 6500 lbs = 2950 kg
Ачааны дээд хэмжээ 60690 lbs = 27530 kg
Ачааны агууламж: 986 cu. ft. = 27.9 cub. m
40 футийн Flatracks (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 39' 5.6"= 12032 mm 7' 4.1" = 2240 mm 6' 8.1" = 2034 mm
1' 10.4" = 570 mm (жижиг хэмжээтэй)
Хаалга --- --- ---
Жин:
Дээд бохир жин 88180 lbs = 45000 kg
Баглаа 12190 lbs = 5530 kg
Ачааны дээд хэмжээ 87,020 lbs = 39470 kg
Ачааны агууламж: 1936 cu. ft. = 54.8 cub. m
1.5 Чингэлгийн тэмдэглэгээ ISO 6346
Чингэлгийн эргэлтэд хяналт тавих, эзэмшил нотлох, гарал үүсэл тодорхойлох зорилгоор олон улсын чингэлгийн товчооноос \International Container Bureau\ боловсруулсан стандартын дагуу чингэлэгт тэмдэглэгээг хийдэг. Тэмдэглэгээ нь дараах мэдээллийг өөртөө агуулна. Үүнд:
1. Тодорхойлох систем:
• эзэмшигчийн код буюу БИК код,
• ангилал тогтоох,
• бүртгэлийн дугаар,
• хяналтын тоо,
2. Хэмжээ ба төрлийн код,
3. Улсын код,
4. Ашиглалтын тэмдэглэгээ,
Тэмдэглэгээний код нь хоёр мөрөөс бүрдэх ба 6 латин цагаан толгойн үсэг, 11 араб тооноос бүрдэх нийт 17 тэмдэгт агуулна.
Эхний мөрөнд эзэмшигчийн мэдээллийг агуулсан латин цагаан толгойн 4 үсэг бүхий тэмдэглэгээ байна. 4 тэмдэгтийн сүүлийн үсэг U байвал тухайн чингэлэг ачааны ерөнхий, J тусгай тоног төхөөрөмж бүхий, Z ачааны чиргүүл ачих зориулалтынх гэсэн утга агуулна. Эхний гурван үсэг нь олон улсын чингэлгийн товчооны бүртгэлд орсон үсгэн мэдээлэл юм. Үүний дараа 7 тоон тэмдэгтээс бүрдэх мэдээлэл дагалдана. Сүүлийн тоо нь хяналтын тоо байх бөгөөд тухайн мэдээллийн баталгаа болдог төдийгүй түүнийг тооцох аргачлалыг дараагийн сэдэвт дэлгэрэнгүй тайлбарлана.
Хоёр дахь мөр нь мөн үсгэн ба тоон тэмдэгтээс бүрдэнэ. Үсгэн тэмдэгт нь хоёр зарим тохиолдолд гурван латин үсгээс бүрдэх чингэлэг эзэмшигчийн гарал үүслийн орныг харуулна. Дараагийн тоон хэсэг нь 4 тэмдэгтээс бүрдэх чингэлгийн хэлбэр, хэмжээний тухай мэдээлэх үүрэгтэй.
Эхний хоёр тоон тэмдэгт нь өндөр ба урт харин сүүлийн хоёр тэмдэгт нь чингэлгийн онцлог, зориулалт зэргийн тухай мэдээллийг агуулна.
1.6 Чингэлгийн хяналтын тоо шалгах
Чингэлгийн тэмдэглэгээ нь эхний мөрний код нь 11 тэмдэгтээс бүрдэнэ. 4 үсгэн тэмдэг нь эзэмшигчийн тухай, 6 тоон тэмдэг нь чингэлгийн бүртгэлийн дугаар, 7-р тоон тэмдэгт нь хяналтын тоо байдаг.
Хяналтын тоо нь дараах алгоритмоор бодож гаргана – үсгэн тэмдэгт бүрд тохирох 10-ээс дээш тоон эквиваленттай байдаг.
Үсэг Т.Э. Үсэг Т.Э. Үсэг Т.Э. Үсэг Т. Э.
A 10 H 18 O 26 V 34
B 12 I 19 P 27 W 35
C 13 J 20 Q 28 X 36
D 14 K 21 R 29 Y 37
E 15 L 23 S 30 Z 38
F 16 M 24 T 31
G 17 N 25 U 32
Тоон эквивалент бүр нь 2-ийн тэгээс 10 хүртэлх дараалсан зэрэгт дэвшүүлсэн тоогоор үржүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл 2ийн зэрэгт дэвшүүлсэн жингийн коэффициент нь дараах байдалтай байна.
№ зэрэг 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
жингийн коэффициент 1 2 4 8 16 32 64 128 256 512
эдгээрийг хооронд нь үржүүлсний үржвэрийг 11-д хувааж, гарсан үлдэгдлээр нь хяналтын тоог дараах хүснэгтээр тодорхойлно.
Үлдэгдэл 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Хяналтын тоо 0 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Өдрөөс өдөрт бизнесийн хөгжлийн хурдаар ISO 6346-ыг баримтлаагүй чингэлгийг эргэлтэд оруулсан байдаг учраас хяналтын тоо зөрөх асуудал гардаг. Гэвч эдгээр чингэлгүүд нь зөвхөн тухайн тээвэрлэгч компанийн сүлжээнээс гардаггүй, чанарын хувьд чингэлгийн аюулгүй байдлын хэлэлцээрт нийцсэн байдаг.
1.7 Чингэлгийн кодын мэдээллийн агуулга ISO 1496
Чингэлэгийн төрөл Онцлог Кодын агуулга*
Ерөнхий зориулалтын Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай 00
Хажуу хана нь нэг ба хоёр талдаа хаалгатай 01
Хажуу хананы аль нэг нь хаалгатай 01
Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай, дээвэр нь онгойдог 03
Аль нэг хана нь, аль нэг тал нь хаалга болдог, дээвэр нь онгойдог 04
Нөөцөд байгаа 05 - 09
Агааржуулагчтай 25 см-с бага агааржуулагчтай 10
25 см-с их агааржуулагчтай 11
Нөөцөд байгаа 12
Хүчээр онгойлгодог агааржуулалтын системтэй Агааржуулалтын автомат системтэй 13
Нөөцөд байгаа 14
Агааржуулалтын механик систем дотроо байгаа 15
Нөөцөд байгаа 16
Агааржуулалтын механик систем гаднаа байгаа 17
Нөөцөд байгаа 18, 19
Битүү систем Хаалттай 20
Агааржуулалтын нүх гаргасан 21
Агааржуулалтыг гадны хүчээр хийдэг 22
Дуу нэвтрэхгүй 23
Нөөцөд байгаа 24
Нарийн тоноглогдсон Амьд амтан 25
Авто машин 26
Нөөцөд байгаа 27-29
Халуун, дулааны:
Хөлдөөх ISO 1496/2 стандартад нийцсэн К^ & 0,4 Вт/(м2- °С) бодис зарцуулалт\дотоод хэм бүхий 30
ISO 1496/2 стандартад нийцсэн <, 0,4 Вт/(м2- °С), бодис зарцуулалт\дотоод хэм бүхий автомат хөлдөөгчтэй 31
Халаах, хөлдөөх ISO 1496/2 стандарттай 0,4 Вт/(м2- °С), халаадаг, хөлдөөдөг 32
Халаах <, 0,4 Вт/(м2- °С), халаадаг, ISO 1496/2 стандартад нийцсэн 33
Нөөцөд байгаа 34, 35
Өөрийн халаах хөлдөөх системтэй <0,4 Вт/(м2- °С) өөрийн систем бүхий хөлдөөгч 36
>0,4 Вт/(м2- °С), өөрийн систем бүхий хөлдөөгч 37
<0,4 Вт/(м2- °С), халаагчтай 38
Нөөцөд байгаа 39
Гадна байрлах хөлдөөгч, халаагчтай Чингэлэгийн гадна тусдаа төхөөрөмжөөр хөлдөөдөг, халаадаг < 0,4 Вт/(м2- °С) 40
Чингэлэгийн гадна тусдаа төхөөрөмжөөр хөлдөөдөг, халаадаг >0,4 Вт/(м2- °С) 41
Чингэлэгийн гадна тусдаа төхөөрөмжөөр хөлдөөдөг, халаадаг < 0,7 Вт/(м2- °С) 42
Нөөцөд байгаа 43, 44
Дулаан хадгалагч < 0,4 Вт/(м2- °С) 45
< 0,7 Вт/(м2- °С) 46
Нөөцөд байгаа 47 - 49
Дээвэр нь онгорхой Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай 50
Хажуу хана нь нэг ба хоёр талдаа хаалгатай 51
Хажуу хананы аль нэг нь хаалгатай 52
Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай, дээвэр нь онгойдог 53
Аль нэг хана нь, аль нэг тал нь хаалга болдог, дээвэр нь онгойдог 54
Нөөцөд байгаа 55 - 59
Суурьт Суурьт 60
Бүрэн тоноглогдоогүй суурьт Хатуу тоноглолтой 61
Тус тусдаа тоноглолтой 62
Агуулахын тоноглолтой 63
Тус тусдаа агуулахын тоноглолтой 64
Бүрэн тоноглогдсон суурьт Дээвэр бүхий 65
Онгорхой 66
Дээвэргүй, хажуу хана, хаалгаггүй 67
Нөөцөд байгаа 68, 69
Шингэн тээвэрлэх Аюулгүй шингэн тээвэрлэх, дараах даралт бүхий мПа:
0,045 70
0,150 71
0,265 72
Аюултай шингэн тээвэрлэх, дараах даралт бүхий мПа:
0,150 73
0,265 74
0,400 75
0,600 76
Шингэн хий тээвэрлэх, дараах даралт бүхий мПа:
1,050 77
2,200 78
Шингэн тээвэрлэх Нөөцөд байгаа 79
Хуурай, задгай ачаа тээвэрлэх Хаалттай 80
Хуурай, задгай ачаа тээвэрлэх Өөрийн агааржуулалттай 81
Гадны агааржуулалттай 82
Агаар ордоггүй 83
Нөөцөд байгаа 84
Хуурай, задгай ачаа тээвэрлэх Хөндлөнгийн ачилт, дараах даралттай, мПа:
0,150 85
0,265 86
Сорох буулгалт, дараах даралттай, мПа:
0,150 87
0,265 88
Нөөцөд байгаа 89
Агаарын тээврийн - 90 - 99
1.8 Тэмдэглэгээнд хэрэглэгддэг улсуудын код ISO 3166
AD Andorra
AE United Arab Emirates
AF Afghanistan
AG Antigua & Barbuda
AI Anguilla
AL Albania
AM Armenia
AN Netherlands Antilles
AO Angola
AQ Antartica
AR Argentina
AS Samoa ( American )
AT Austria
AU Australia
AW Aruba
AZ Azerbaidjan
BB Barbados
BD Bangladesh
BE Belgium
BF Burkina Faso
BG Bulgaria
BH Bahrain
BI Burundi
BJ Benin
BM Bermuda
BN Brunei Darussalam
BO Bolivia
BR Brazil
BS Bahamas
BT Bhutan
BW Botswana
BY Belarus
BZ Belize
CA Canada
CC Cocos Islands
CF Cent African Republic
CG Congo
CH Switzerland
CI Ivory Coast
CK Cook Islands
CL Chile
CM Cameroon
CN China
CO Colombia
CR Costa Rica
CS Czech Republic
CU Cuba
CV Cape Verde
CX Christmas Islands
CY Cyprus
DE Germany
DJ Djibouti
DK Denmark
DM Domenica
DO Domenican Republic
DZ Algeria
EC Ecuador
EE Estonia
EG Egypt
ES Spain
ET Ethiopia
FI Finland
FJ Fiji
FK Falkland Islands
FO Faeroe Islands
FR France
GA Gabon
GB United Kingdom
GD Grenada
GE Georgia
GF French Guyana
GH Ghana
GI Gibraltar
GL Greenland
GM Gambia
GN Guinea
GP Guadaloupe
GQ Equatorial Guinea
GR Greece
GT Guatamala
GU Guam
GW Guinee Bissau
HK Hong Kong
HN Honduras
HR Croatia
HT Haiti
HU Hungary
ID Indonesia
IE Ireland
IL Israel
IN India
IQ Iraq
IR Iran
IS Iceland
IT Italy
JM Jamaica
JO Jordan
JP Japan
JT Johnston Island
KE Kenya
KG Kyrgyzstan
KH Kampuchea
KI Kiribati
KM Comoros
KN St. Kitts & Nevis
KP Korea ( North )
KR Korea ( South )
KW Kuwait
KY Cayman Islands
KZ Kazakstan
LA Lao
LB Lebanon
LC St. Lucia
LI Liechtenstein
LK Sri Lanka
LR Liberia
LS Lesotho
LT Lituania
LU Luxembourg
LV Latvia
LY Libya
MA Morocco
MC Monaco
MD Moldova
MG Madagascar
MI Midway Islands
MK Macedonia
ML Mali
MN Mongolia
MO Macau
MQ Martinique
MR Mauritania
MS Montserrat
MT Malta
MU Mauritius
MV Maldives
MW Malawi
MX Mexico
MY Malaysia
MZ Mozambique
NA Namibia
NC New Caledonia
NE Niger
NF Norfolk Island
NG Nigeria
NI Nicaragua
NL Netherlands
NO Norway
NP Nepal
NR Nauru
NU Niue
NZ New Zealand
OM Oman
PA Panama
PC Marshall Islands
PE Peru
PF French Polynesia
PG Papua New Guinea
PH Philippines
PK Pakistan
PL Poland
PM St. Pierre & Miquelon
PR Puerto Rico
PT Portugal
PY Paraguay
QA Qatar
RE Reunion
RO Roumania
RU Russia
RW Rwanda
SA Saudi Arabia
SB Solomon Islands
SC Seychelles Islands
SD Sudan
SE Sweden
SG Singapore
SH St. Helena
SI Slovenia
SK Slovakia
SL Sierra Leone
SM San Marino
SN Senegal
SO Somalia
SR Suriname
ST Sao Tome & Principe
SV El Salvador
SY Syria
SZ Swaziland
TC Turks & Caicos Islands
TD Chad
TG Togo
TH Thailand
TJ Tajikistan
TM Turkmenistan
TN Tunisia
TO Tonga
TR Turkey
TT Trinidad & Tobago
TV Tuvalu
TW Taiwan
TZ Tanzania
UA Ukraine
UG Uganda
US U.S.A.
UY Uruguay
UZ Uzbekistan
VC St.Vincent & Grenadines
VE Venezuela
VG Virgin Islands ( British )
VI Virgin Islands ( U.S. )
VN Vietnam
VU Vanuatu
WF Wallis & Futuna
WK Wake Island
WS Samoa
YD Yemen ( Democratic )
YE Yemen Arab Republic
YU Yugoslavia
ZA South Africa
ZM Zambia
ZR Zaire
ZW Zimbabwe
1.9 Чингэлэг дээрх бичээснүүд:
×èíãýëýã äýýð äàðààõ áè÷ýýñ¿¿ä áàéíà: Õààëãàí äýýð
- Äýýä áîõèð æèí (MGW)
- Чèíãýëãèéí ººðèéí æèí (TARE)
- Кèëîãðàììààð (kg)
- Фóíòààð (lb)
áè÷ñýí áàéíà.
Æèøýý íü: ICC òºðëèéí ÷èíãýëãèéí äýýä áîõèð æèíã 24000 êã áèø õàðèí 24384 êã. Ýíý íü ôóíòûã êã-ä íàðèéâ÷ëàëòàéãààð øèëæ¿¿ëñýíýýñ áîëñîí áà çºâøººðºãäºõ õýìæýýíä íºëººëºõã¿é.
Õàæóóãèéí õàíàí äýýð: Ýýëæèò èõ çàñâàðûí õóãàöààã (ñàð áà îí) áè÷íý.
1.10 Чингэлгийн нэр томьёо
1. доод булангийн фиттинг - Lower corner fitting
2. дээд булангийн фиттинг - Upper corner fitting
3. агаар оруулах нүх - Air inlet
4. хажуу нугас - Lateral hinge
5. резин жийрэг - Rubber packing
6. хаалга - End door
7. хаалганы түгжээ - Door locking gear
8. түгжээний хэсэг - Latch bar, locking rod
9. сэрээ орох нүх - Fork-lift pocket
10. хажуу хана - Side wall, lateral wall
1.11 Товчлол
Чингэлгийн хэлбэрээр
Товчлол Үзүүлэлт Орчуулга
AC Atmosphere Control Агаарын зохицуулалт бүхий
CF Collapsible Flat rack Эвхдэг
DF Drop Frame Бага хэмжээтэй
FB Flat Bed Нарийн
FR Flat Rack Урт
GC Garment Container Загвар
HH Half-Height Хагас өндөр
HT Hardtop Битүү
IN Insulated Битүүмжлэлтэй
OT Open Top Задгай
PC Dry Хуурай
PL Platform Суурь
RE Reefer Хөлдөөгчтэй
TC Tank Шингэний
TL Top Loader Голд нь ачих
TR Trailer Чиргүүл
VR Vehicle Racks Тээврийн хэрэгслийн
Чингэлгийн хэмжээгээр
Товчлол Үзүүлэлт
LTL Less Than Load
10X 10FT Any Height
20 20FT 8'6"
20A 20FT 9'0" High Cube
20B 20FT 9'6" High Cube
20S 20FT 8'0"
20X 20FT Any Height
24 24FT 8'6"
24A 24FT 9'0" High Cube
24B 24FT 9'6" High Cube
24S 24FT 8'0"
24X 24FT Any Height
35 35FT 8'6"
35A 35FT 9'0" High Cube
35B 35FT 9'6" High Cube
35S 35FT 8'0"
35X 35FT Any Height
40 40FT 8'6"
40A 40FT 9'0" High Cube
40B 40FT 9'6" High Cube
40S 40FT 8'0"
40X 40FT Any Height
42 42FT 8'6"
42A 42FT 9'0" High Cube
42B 42FT 9'6" High Cube
42S 42FT 8'0"
42X 42FT Any Height
42X 42FT Any Height
43 43FT 8'6"
43A 43FT 9'0" High Cube
43B 43FT 9'6" High Cube
43S 43FT 8'0"
43X 43FT Any Height
45 45FT 8'6"
45A 45FT 9'0" High Cube
45B 45FT 9'6" High Cube
45S 45FT 8'0"
45X 45FT Any Height
48 48FT 8'6"
48A 48FT 9'0" High Cube
48B 48FT 9'6" High Cube
48S 48FT 8'0"
48X 48FT Any Height
53 53FT 8'6"
53A 53FT 9'0" High Cube
53B 53FT 9'6" High Cube
53S 53FT 8'0"
53X 53FT Any Height
1.12 Чингэлгийн стандарт бэхэлгээний хэрэгслүүд
Чингэлгийг тээвэрлэх үед гарах эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор олон удаа хэрэглэгдэх стандартын бэхэлгээний хэрэгслүүдийг хэрэглэнэ.
Орчин үед бэхэлгээний олон хэрэгслүүдийг өргөнөөр хэрэглэж байгаа боловч дараах бүлгүүдэд хувааж болохоор байна. Үүнд:
• татлага,
• боох,
• хэлхээ,
татлагын хэрэгсэлд олсон, төмөр троссон, сүлжээ, ган боолтон г.м
Зураг № 1
боох хэрэгсэл нь зориулалтаар татлагатай адил боловч задгай чингэлэгт ашиглагдана.
Гар аргаар мөн татах дараах хэрэгслийг ашиглана.
Зураг №2
Мөн чингэлэг хооронд холбох дараах хэрэгслүүдийг ашиглана.
Зураг №3, №4
мөн татлага бэхэлсэн гар түгжээг хэрэглэнэ.
Зураг 5
Зураг 6
• Чингэлэг тээврийн хэрэгсэл болох нь,
• Чингэлгийн төрөл, хэлбэр,
• Чингэлгийн жин ба хэмжээ,
• Чингэлгийн тэмдэглэгээ,
• Чингэлгийн хэлбэрийг кодоор илэрхийлэх,
• Тэмдэглэгээнд хэрэглэх улсуудын код,
• Чингэлгийн нэр томьёо,товчлол,
• Чингэлгийн бэхэлгээ,
• Чингэлгийн аюулгүй байдал, стандарт, шаардлага
2. Эрх зүйн зохицуулалт
• Чингэлгийн хэлэлцээрүүд,
• Тээврийн байгууллагын шаардлага,
• Даатгал,
• ОУ-ын чингэлэг бүртгэл,
3. Чингэлгийн тээвэр, Гаалийн хяналт, шалгалт
• Монголын чингэлгийн тээвэр,
• Монгол дахь чингэлгийн эргэлтийн хяналтын асуудал
• Чингэлгийн жин, тэмдэглэгээ, код, бүтүүмжлэл шалгах,
• Бэхэлгээ шалгах,
• Чингэлгийн шалгалт, эрсдэл. \нуувч болгох, луйвар\
Оршил
Чингэлэг нь 20-р зуунд хүн төрөлхтний олон улсын ачаа тээврийн хөгжилд гаргасан томоохон ололтуудын нэг билээ. Чингэлэг нь аливаа зүйлийг хадгалах ба тээвэрлэх зориулалттай олон төрөлтэй хэрэгсэл бөгөөд янз бүрийн материалаар төрөл бүрийн хэмжээтэй хийгддэг ажээ. Цэвэлийн толь бичигт тодорхойлсноор: чингэлэг нь эд юмс хадгалах зориулалтаар хийсэн сав хэмээн тодорхойлсон.
Монголчууд хоол бэлтгэх, болон эд хогшлыг хадгалах зориулалтаар эргэнэг, чингэлэг гэсэн гэрийн тавилга хэрэглэдэг байв. 13-р зууны үед их монгол улс торгоны замаар хийх тээврийг зохицуулах үүднээс бараа таваарыг ямаан чингэлэг, морин чингэлэг, тэмээн чингэлэг хэмээн ангиллан 4 ямаан чингэлэг нэг морин чингэлэг, 2 морин чингэлэг нэг тэмээн чингэлэг болон задарч нийлүүлж байсан нь өнөөгийн чингэлгийн үндсэн үүргийг илэрхийлж байжээ. Харин 1960-аад оны үеэс Европын улс хоорондын тээвэрт анхны 5тн, 20тн, 40тн даац бүхий чингэлэг ашиглаж эхэлсэн байна.
Өнөөдөр олон улсын төвшинд Олон Төрөлт Тээврийн Чингэлгийн Хороо \The Bureau International des Containers et du Transport Intermodal (BIC)\ болон Олон Улсын Чингэлэг Эзэмшигчдийн Холбоо \Institute of International Container Lessors\ нь чингэлгийн тухай судалгаа явуулдаг. 2009 оны байдлаар ачаа тээврийн эргэлтэд 90 сая гаруй чингэлэг ашиглагдаж, үйлдвэрлэлээс жил бүр 3 сая нийлүүлэгддэг ажээ.
Энэхүү бие даалтын ажил нь олон улсын тээврийн чингэлэг, тэдгээрт тавих гаалийн хяналтын асуудал, орчин үеийн тулгамдсан асуудлуудыг тодруулахад оршино.
Бүлэг нэг. Чингэлэг, түүний тухай ойлголтууд
1.1 Чингэлгийн түүх
Орчин үед олон улсын тээвэрт хэрэглэгдэж буй стандарт 10, 20, 40 тоннын чингэлгийн түүх “Сий ланд” (Sea land) тээврийн компанийн эзэн Малколм П.Мклин (Malcolm P. McLean )-ноос эхлэлтэй. Тэрээр 1930 оны үеэс далайн тээврийн зах зээлд орж ирсэн бөгөөд ачааг тээвэрлэхийн тулд тээврийн хэрэгсэлд ачдаг, буулгадаг, ахин ачдаг үйл явцыг хөнгөвчлөх оролдлогыг хийжээ. Ном зохиолд бичсэнээр анхны тээврийн чингэлэг ачсан “Ideal X” нэртэй хөлөг 1956 оны 4 сарын 26-нд 56 чингэлэг ачиж Англиас АНУ-руу тээвэр хийсэн аж. Харин анхны чингэлэгт зориулагдсан тээврийн хөлөг “Макстон” 60 чингэлэг ачих боломжтойгоор 1956 оны 5 сард хийгдсэн.
1.2 Чингэлгийн тодорхойлолт
Чингэлгийн тухай олон улсын гэрээ, хэлэлцээр болон Монгол улсын хууль тогтоомжид юу гэж тодорхойлсныг сонирхож үзье.
2008 онд шинэчлэн батлагдсан Гаалийн тухай хуулийн 3.1.5-д “тээврийн хэрэгсэл” гэж бараа болон зорчигчийг улс хооронд тээвэрлэж гаалийн хилээр 6 сараас дээшгүй хугацаагаар нэвтрэх бүх төрлийн тээврийн хэрэгсэл, түүний дотор чингэлэг, ердийн хөсөг, тухайн аяллын хугацаанд тээврийн хэрэгсэлд шаардагдах шатахуун, тосолгооны материал, сэлбэгийг ойлгоно гэжээ. Өөрөөр хэлбэл чингэлэг нь гаалийн хууль тогтоомжид тээврийн хэрэгсэлд хамаарахыг тодотгож өгчээ.
Овор хэмжээ, тэмдэглэгээ, дугаар бохир жин, хийц нь стандартчилагдсан дотор нь ачаа ачих зориулалттай ачааны бүрэн бүтэн байдлыг хангаж нэг болон хэд хэдэн төрлийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэж болох, ачиж буулгах, шилжүүлэн ачих үед механикжсан ачих буулгах хэрэгсэл ашиглаж болохуйц тоноглол бүхий тээврийн нэгжийг чингэлэг гэж МТЗ-аас гаргасан ачаа тээврийн мэдээллийн эмхтгэл-II-д бичжээ.
Олон улсын гэрээ, хэлэлцээрт чингэлгийг хэрхэн тодорхойлсныг үзвэл дараах байдалтай байна. Киото конвенцын тусгай хавсралтын Е 1-р бүлгийн тодорхойлолтод заахдаа: нэг куб метр буюу түүнээс дээш дотоод эзлэхүүнтэй чингэлэг нь тээврийн хэрэгсэл юм гэжээ.
НҮБ-ын 1973 оны Олон улсын чингэлгийн аюулгүй байдлын тухай конвенцын 2 зүйл, тодорхойлолтод зааснаар чингэлэг нь:
а. бат бөх шинжтэй, олон хэрэглэгдэх,
б. ачааг тээвэрлэлтийг хөнгөвчлөх зорилгоор олон тээврийн хэрэгсэлд ачих зориулалт бүхий тодорхой загвараар хийсэн,
в. булангийн фитинг бүхий бэхэлгээ хийх зориулалтаар загварчлагдсан.
г. гадаад доод дөрвөн булангийн дундах зай нь 14 м2-с багагүй, дээд булангийн фитингийн зай 7 м2-с их байна гэжээ. Тээврийн хэрэгслийн онцлогийг тодорхойлохдоо “Чингэлэг нь зөвхөн тээврийн хэрэгслийн арлын дээр тээвэрлэгдэж байгаа үед тээврийн хэрэгсэл болно” хэмээн заажээ.
1975 оны ТИР буюу Барааг олон улсын хэмжээнд тээвэрлэх тухай конвенцийн Ерөнхий зүйлийн Е-д заахдаа: чингэлэг гэдэг нь тээврийн тоног төхөөрөмж (өргөгч машин, салгаж болдог түлшний сав болон бусад төстэй бүтэц):
(i)бараа хийх зориулалт бүхий бүрэн болон хагас хаалттай хэсэг,
(ii) ахин дахин хэрэглэхэд тохиромжтой байх үүднээс нэлээд бөх бат, байнгын шинжтэй,
(iii) завсрын дахин ачилт хийхгүйгээр нэг юм уу хэд хэдэн тээврийн хэрэгслийг ашиглан бараа тээвэрлэлтийг хөнгөвчлөхөөр хийгдсэн,
(iv) тухайлбал тээврийн нэг хэрэгслээс нөгөө рүү шилжүүлэхэд хялбар дөт байхаар хийгдсэн,
(v) дүүргэх болон хоослоход хялбар дөт байхаар хийгдсэн,
(vi) дотор талын эзлэхүүн нь 1 куб. метр болон түүнээс дээш байна.
“салгаж авч болох тэвш” нь чингэлгийн нэгэн адил тооцогдоно гэжээ.
Дээрх тодорхойлолтуудад үндэслэн дүгнэхэд ачаа тээвэрт хэрэглэгдэж буй чингэлэг нь овор хэмжээ, тэмдэглэгээ, дугаар бохир жин, хийц нь стандартчилагдсан дотор нь ачаа ачих зориулалттай ачааны бүрэн бүтэн байдлыг хангаж нэг болон хэд хэдэн төрлийн тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэж болох, ачиж буулгах, шилжүүлэн ачих үед механикжсан ачих буулгах хэрэгсэл ашиглаж болохуйц тоноглол бүхий тээврийн нэгж ажээ.
1.3 Чингэлгийн төрлүүд
ХХ зууны 60-аад он хүртэл олон улсын худалдаанд оролцогчдод барааг тээвэрлэх баглаа боодол, чанарын хадгалалт, тээврийн аюулгүй байдал зэрэг асуудлууд толгойны өвчин болж байв. Олон улсын тээвэрт дахин хэрэглэгдэх боломжтой, бат бөх, хөнгөн, найдвартай чингэлэг гарч ирснээр худалдааны салбарт шинэ дэвшил гарчээ. Чингэлгийн ач холбогдол, эдийн засгийн үр дагаврыг тооцоод баршгүй юм. Товчхон хэлбэл чингэлэг нь тээврийн явцад ачааг олон дахин ачиж, буулгалгүй олон тээврийн хэрэгслээр хөнгөн, шуурхай, найдвартай, тээвэрлэх боломжийг бий болгосон. Чингэлэг нь олон төрөлтэй боловч олон улсын тээврийн заншилд нэг мөр болгох үүднээс Олон улсын стандартчиллын газраас “ISO” хэмжээ, даац, зориулалт, г.м шалгуураар чингэлгийн төрлүүдийг гаргасан.
Олон Улсын Стандартчлалын байгууллагын зөвлөмжид зааснаар чингэлгийн өндөр өргөний хэмжээнд нэгэн ижил стандарт буюу 2,44 м \8фут\, харин уртын хувьд загварын зарчмаар 40 футийн чингэлгийн уртад харьцуулж 40-ийн 1; 3/4; 1/2; 1/4 буюу 40, 30, 20, 10 футийн чингэлэг гэж тогтоосон. Мөн өндрийн хувьд 8,5-9 футээр (High Cube) бага зэрэг зөрүү гардаг. Чингэлгүүд нь дараах төрөлтэй байна. Үүнд:
• ерөнхий зориулалтын standard container),
• дээвэр нь онгорхой (Open Top),
• бэхэлгээ суурьт (Flatrack),
• суурьт (Platform),
• хөлдөөгч чингэлэг (Refregerated container),
• халаалттай чингэлэг,
• шингэний чингэлэг "TANK",
Эдгээр чингэлгүүдийн тухай товч танилцуулбал:
1. Ерөнхий зориулалтын чингэлэг буюу монголчууд нэршиж дассанаар 20 тонны чингэлэг. (ISO 1496/1) бүтэн хаагддаг, тоос шороо орохоос хамгаалагдсан, хатуу дээвэр, хажуугийн ханатай, аль нэг талдаа ачаа ачих хаалгатай байдаг.
2. Ерөнхий зориулалтын чингэлэг буюу монголчууд нэршиж дассанаар 40 тонны чингэлэг. (ISO 1496/1) бүтэн хаагддаг, тоос шороо орохоос хамгаалагдсан, хатуу дээвэр, хажуугийн ханатай, аль нэг талдаа ачаа ачих хаалгатай байдаг.
3. Дээвэр нь онгорхой (Open Top), 20 ба 40 футийн чингэлэг байдаг. [ISO 1496/1] Ерөнхий зориулалтын чингэлэгтэй адил боловч хатуу дээвэргүйгээр ялгаатай. Орой нь онгорхой боловч уян налархай, хурааж, эвхэх боломжтой хамгаалалтын нөмрөгтэй байдаг.
4. Бэхэлгээ суурьт (Flatrack), 20 ба 40 футийнх байдаг. Хажуу ханагүй, хаалганы оронд бэхэлгээний хана байдаг. Бүх ачааны даацыг өөр дээрээ авах бүртгэлийн шаардлагатай мэдээллүүд бүхий арлаас бүрдэх чингэлэг юм.
5. Суурьт (Platform), бэхэлгээ суурьт чингэлэгтэй адил боловч бэхэлгээний ханагүй, арал бүхий чингэлэг юм.
6. Хөлдөөгч чингэлэг (Refregerated container), энэ нь 40 футийн ерөнхий зориулалтын чингэлэгтэй төстэй боловч тусгай дулаан хадгалагч материалаар доторлосон, өөр дээрээ хөлдөөгч төхөөрөмжтэй чингэлэг юм.
7. Шингэний чингэлэг "TANK", (ISO 1496/3) шингэн хадгалах зориулалт бүхий савтай, ачиж буулгахад зориулж каркас, арлаар тоноглосон байдаг.
1.4 Чингэлгийн жин ба хэмжээ
20 футийн (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 7' 9.25" = 2370 mm 8'6" = 2591 mm
Дотоод 19' 5.75" = 5935 mm 7' 8" = 2335 mm 7' 9.75" = 2383 mm
Хаалга --- 7' 8" = 2335 mm 7' 6.25" = 2292 mm
Жин:
Дээд бохир жин 52910 lbs = 24000 kg
Баглаа 4585 lbs = 2080 kg
Ачааны дээд хэмжээ 48325 lbs = 21920 kg
Ачааны агууламж: 1197.25 cu. ft. = 33.9 cub. m
40 футийн (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 39' 5.25"= 12022 mm 7' 5.625" = 2352 mm 7' 10.25" = 2395 mm
Хаалга --- 7' 8.25" = 2343 mm 7' 5.75" = 2280 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 8600 lbs = 3900 kg
Ачааны дээд хэмжээ 58600 lbs = 26580 kg
Ачааны агууламж: 2392 cu. ft. = 67.7 cub. m
40 футийн high cube (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 9' 6" = 2895 mm
Дотоод 39' 3.25"= 12022 mm 7' 8.5" = 2352 mm 8' 10.25" = 2700 mm
Хаалга --- 7' 5.75" = 2340 mm 8' 5.75" = 2585 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 9150 lbs = 4150 kg
Ачааны дээд хэмжээ 58050 lbs = 26330 kg
Ачааны агууламж: 2697 cu. ft. = 76.4 cub. m
20 футийн хөлдөөгчтэй (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 7' 9.25" = 2370 mm 8'6" = 2591 mm
Дотоод 5455 mm 2260 mm 2275 mm
Хаалга --- 2237 mm 2260 mm
Жин:
Дээд бохир жин 27000 kg
Баглаа 3050 kg
Ачааны дээд хэмжээ 23950 kg
Ачааны агууламж: 28.0 cub. m
40 футийн хөлдөөгчтэй (ган) чингэлэг: :
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 11555 mm 2286 mm 2280 mm
Хаалга --- 2285 mm 2245 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 4370 kg
Ачааны дээд хэмжээ 26110 kg
Ачааны агууламж: 60.2 cub. m
40 футийн high cube хөлдөөгчтэй (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 9' 6" = 2895 mm
Дотоод 11560 mm 2286 mm 2500 mm
Хаалга --- 2286 mm 2478 mm
Жин:
Дээд бохир жин 67200 lbs = 30480 kg
Баглаа 4200 kg
Ачааны дээд хэмжээ 26280 kg
Ачааны агууламж: 66.1 cub. m
20 футийн Open Top (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 8' = 2438 mm 8'6" = 2591 mm
Дотоод 19' 4.3"= 5902 mm 7' 4.1" = 2240 mm 7' 8.5" = 2352 mm
Хаалга --- 7' 7.9" = 2335 mm 7' 4.1" = 2240 mm
Жин:
Дээд бохир жин 52910 lbs = 24000 kg
Баглаа 5380 lbs = 2440 kg
Ачааны дээд хэмжээ 47520 lbs = 21560 kg
Ачааны агууламж: 1133 cu. ft. = 32 cub. m
40 футийн Open Top (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 39' 5.2"= 12021 mm 7' 8.4" = 2350 mm 7' 7.7" = 2330 mm
Хаалга --- 7' 8" = 2338 mm 7' 3.8" = 2234 mm
Жин:
Дээд бохир жин 79370 lbs = 36000 kg
Баглаа 9760 lbs = 4430 kg
Ачааны дээд хэмжээ 69600 lbs = 31570 kg
Ачааны агууламж: 2355 cu. ft. =66.7 cub. m
20 футийн Flatracks (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 20' = 6096 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 18' 9.4" = 5727 mm 7' 4.1" = 2240 mm 7' 1.3" = 2170 mm
1' 4.6" = 420 mm (жижиг хэмжээтэй)
Хаалга --- --- ---
Жин:
Дээд бохир жин 66140 lbs = 30480 kg
Баглаа 6500 lbs = 2950 kg
Ачааны дээд хэмжээ 60690 lbs = 27530 kg
Ачааны агууламж: 986 cu. ft. = 27.9 cub. m
40 футийн Flatracks (ган) чингэлэг:
Хэмжээ: Урт Өргөн Өндөр
Гадаад 40' = 12192 mm 8' = 2438 mm 8' 6" = 2591 mm
Дотоод 39' 5.6"= 12032 mm 7' 4.1" = 2240 mm 6' 8.1" = 2034 mm
1' 10.4" = 570 mm (жижиг хэмжээтэй)
Хаалга --- --- ---
Жин:
Дээд бохир жин 88180 lbs = 45000 kg
Баглаа 12190 lbs = 5530 kg
Ачааны дээд хэмжээ 87,020 lbs = 39470 kg
Ачааны агууламж: 1936 cu. ft. = 54.8 cub. m
1.5 Чингэлгийн тэмдэглэгээ ISO 6346
Чингэлгийн эргэлтэд хяналт тавих, эзэмшил нотлох, гарал үүсэл тодорхойлох зорилгоор олон улсын чингэлгийн товчооноос \International Container Bureau\ боловсруулсан стандартын дагуу чингэлэгт тэмдэглэгээг хийдэг. Тэмдэглэгээ нь дараах мэдээллийг өөртөө агуулна. Үүнд:
1. Тодорхойлох систем:
• эзэмшигчийн код буюу БИК код,
• ангилал тогтоох,
• бүртгэлийн дугаар,
• хяналтын тоо,
2. Хэмжээ ба төрлийн код,
3. Улсын код,
4. Ашиглалтын тэмдэглэгээ,
Тэмдэглэгээний код нь хоёр мөрөөс бүрдэх ба 6 латин цагаан толгойн үсэг, 11 араб тооноос бүрдэх нийт 17 тэмдэгт агуулна.
Эхний мөрөнд эзэмшигчийн мэдээллийг агуулсан латин цагаан толгойн 4 үсэг бүхий тэмдэглэгээ байна. 4 тэмдэгтийн сүүлийн үсэг U байвал тухайн чингэлэг ачааны ерөнхий, J тусгай тоног төхөөрөмж бүхий, Z ачааны чиргүүл ачих зориулалтынх гэсэн утга агуулна. Эхний гурван үсэг нь олон улсын чингэлгийн товчооны бүртгэлд орсон үсгэн мэдээлэл юм. Үүний дараа 7 тоон тэмдэгтээс бүрдэх мэдээлэл дагалдана. Сүүлийн тоо нь хяналтын тоо байх бөгөөд тухайн мэдээллийн баталгаа болдог төдийгүй түүнийг тооцох аргачлалыг дараагийн сэдэвт дэлгэрэнгүй тайлбарлана.
Хоёр дахь мөр нь мөн үсгэн ба тоон тэмдэгтээс бүрдэнэ. Үсгэн тэмдэгт нь хоёр зарим тохиолдолд гурван латин үсгээс бүрдэх чингэлэг эзэмшигчийн гарал үүслийн орныг харуулна. Дараагийн тоон хэсэг нь 4 тэмдэгтээс бүрдэх чингэлгийн хэлбэр, хэмжээний тухай мэдээлэх үүрэгтэй.
Эхний хоёр тоон тэмдэгт нь өндөр ба урт харин сүүлийн хоёр тэмдэгт нь чингэлгийн онцлог, зориулалт зэргийн тухай мэдээллийг агуулна.
1.6 Чингэлгийн хяналтын тоо шалгах
Чингэлгийн тэмдэглэгээ нь эхний мөрний код нь 11 тэмдэгтээс бүрдэнэ. 4 үсгэн тэмдэг нь эзэмшигчийн тухай, 6 тоон тэмдэг нь чингэлгийн бүртгэлийн дугаар, 7-р тоон тэмдэгт нь хяналтын тоо байдаг.
Хяналтын тоо нь дараах алгоритмоор бодож гаргана – үсгэн тэмдэгт бүрд тохирох 10-ээс дээш тоон эквиваленттай байдаг.
Үсэг Т.Э. Үсэг Т.Э. Үсэг Т.Э. Үсэг Т. Э.
A 10 H 18 O 26 V 34
B 12 I 19 P 27 W 35
C 13 J 20 Q 28 X 36
D 14 K 21 R 29 Y 37
E 15 L 23 S 30 Z 38
F 16 M 24 T 31
G 17 N 25 U 32
Тоон эквивалент бүр нь 2-ийн тэгээс 10 хүртэлх дараалсан зэрэгт дэвшүүлсэн тоогоор үржүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл 2ийн зэрэгт дэвшүүлсэн жингийн коэффициент нь дараах байдалтай байна.
№ зэрэг 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
жингийн коэффициент 1 2 4 8 16 32 64 128 256 512
эдгээрийг хооронд нь үржүүлсний үржвэрийг 11-д хувааж, гарсан үлдэгдлээр нь хяналтын тоог дараах хүснэгтээр тодорхойлно.
Үлдэгдэл 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Хяналтын тоо 0 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
Өдрөөс өдөрт бизнесийн хөгжлийн хурдаар ISO 6346-ыг баримтлаагүй чингэлгийг эргэлтэд оруулсан байдаг учраас хяналтын тоо зөрөх асуудал гардаг. Гэвч эдгээр чингэлгүүд нь зөвхөн тухайн тээвэрлэгч компанийн сүлжээнээс гардаггүй, чанарын хувьд чингэлгийн аюулгүй байдлын хэлэлцээрт нийцсэн байдаг.
1.7 Чингэлгийн кодын мэдээллийн агуулга ISO 1496
Чингэлэгийн төрөл Онцлог Кодын агуулга*
Ерөнхий зориулалтын Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай 00
Хажуу хана нь нэг ба хоёр талдаа хаалгатай 01
Хажуу хананы аль нэг нь хаалгатай 01
Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай, дээвэр нь онгойдог 03
Аль нэг хана нь, аль нэг тал нь хаалга болдог, дээвэр нь онгойдог 04
Нөөцөд байгаа 05 - 09
Агааржуулагчтай 25 см-с бага агааржуулагчтай 10
25 см-с их агааржуулагчтай 11
Нөөцөд байгаа 12
Хүчээр онгойлгодог агааржуулалтын системтэй Агааржуулалтын автомат системтэй 13
Нөөцөд байгаа 14
Агааржуулалтын механик систем дотроо байгаа 15
Нөөцөд байгаа 16
Агааржуулалтын механик систем гаднаа байгаа 17
Нөөцөд байгаа 18, 19
Битүү систем Хаалттай 20
Агааржуулалтын нүх гаргасан 21
Агааржуулалтыг гадны хүчээр хийдэг 22
Дуу нэвтрэхгүй 23
Нөөцөд байгаа 24
Нарийн тоноглогдсон Амьд амтан 25
Авто машин 26
Нөөцөд байгаа 27-29
Халуун, дулааны:
Хөлдөөх ISO 1496/2 стандартад нийцсэн К^ & 0,4 Вт/(м2- °С) бодис зарцуулалт\дотоод хэм бүхий 30
ISO 1496/2 стандартад нийцсэн <, 0,4 Вт/(м2- °С), бодис зарцуулалт\дотоод хэм бүхий автомат хөлдөөгчтэй 31
Халаах, хөлдөөх ISO 1496/2 стандарттай 0,4 Вт/(м2- °С), халаадаг, хөлдөөдөг 32
Халаах <, 0,4 Вт/(м2- °С), халаадаг, ISO 1496/2 стандартад нийцсэн 33
Нөөцөд байгаа 34, 35
Өөрийн халаах хөлдөөх системтэй <0,4 Вт/(м2- °С) өөрийн систем бүхий хөлдөөгч 36
>0,4 Вт/(м2- °С), өөрийн систем бүхий хөлдөөгч 37
<0,4 Вт/(м2- °С), халаагчтай 38
Нөөцөд байгаа 39
Гадна байрлах хөлдөөгч, халаагчтай Чингэлэгийн гадна тусдаа төхөөрөмжөөр хөлдөөдөг, халаадаг < 0,4 Вт/(м2- °С) 40
Чингэлэгийн гадна тусдаа төхөөрөмжөөр хөлдөөдөг, халаадаг >0,4 Вт/(м2- °С) 41
Чингэлэгийн гадна тусдаа төхөөрөмжөөр хөлдөөдөг, халаадаг < 0,7 Вт/(м2- °С) 42
Нөөцөд байгаа 43, 44
Дулаан хадгалагч < 0,4 Вт/(м2- °С) 45
< 0,7 Вт/(м2- °С) 46
Нөөцөд байгаа 47 - 49
Дээвэр нь онгорхой Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай 50
Хажуу хана нь нэг ба хоёр талдаа хаалгатай 51
Хажуу хананы аль нэг нь хаалгатай 52
Хоёр ба нэг талдаа хаалгатай, дээвэр нь онгойдог 53
Аль нэг хана нь, аль нэг тал нь хаалга болдог, дээвэр нь онгойдог 54
Нөөцөд байгаа 55 - 59
Суурьт Суурьт 60
Бүрэн тоноглогдоогүй суурьт Хатуу тоноглолтой 61
Тус тусдаа тоноглолтой 62
Агуулахын тоноглолтой 63
Тус тусдаа агуулахын тоноглолтой 64
Бүрэн тоноглогдсон суурьт Дээвэр бүхий 65
Онгорхой 66
Дээвэргүй, хажуу хана, хаалгаггүй 67
Нөөцөд байгаа 68, 69
Шингэн тээвэрлэх Аюулгүй шингэн тээвэрлэх, дараах даралт бүхий мПа:
0,045 70
0,150 71
0,265 72
Аюултай шингэн тээвэрлэх, дараах даралт бүхий мПа:
0,150 73
0,265 74
0,400 75
0,600 76
Шингэн хий тээвэрлэх, дараах даралт бүхий мПа:
1,050 77
2,200 78
Шингэн тээвэрлэх Нөөцөд байгаа 79
Хуурай, задгай ачаа тээвэрлэх Хаалттай 80
Хуурай, задгай ачаа тээвэрлэх Өөрийн агааржуулалттай 81
Гадны агааржуулалттай 82
Агаар ордоггүй 83
Нөөцөд байгаа 84
Хуурай, задгай ачаа тээвэрлэх Хөндлөнгийн ачилт, дараах даралттай, мПа:
0,150 85
0,265 86
Сорох буулгалт, дараах даралттай, мПа:
0,150 87
0,265 88
Нөөцөд байгаа 89
Агаарын тээврийн - 90 - 99
1.8 Тэмдэглэгээнд хэрэглэгддэг улсуудын код ISO 3166
AD Andorra
AE United Arab Emirates
AF Afghanistan
AG Antigua & Barbuda
AI Anguilla
AL Albania
AM Armenia
AN Netherlands Antilles
AO Angola
AQ Antartica
AR Argentina
AS Samoa ( American )
AT Austria
AU Australia
AW Aruba
AZ Azerbaidjan
BB Barbados
BD Bangladesh
BE Belgium
BF Burkina Faso
BG Bulgaria
BH Bahrain
BI Burundi
BJ Benin
BM Bermuda
BN Brunei Darussalam
BO Bolivia
BR Brazil
BS Bahamas
BT Bhutan
BW Botswana
BY Belarus
BZ Belize
CA Canada
CC Cocos Islands
CF Cent African Republic
CG Congo
CH Switzerland
CI Ivory Coast
CK Cook Islands
CL Chile
CM Cameroon
CN China
CO Colombia
CR Costa Rica
CS Czech Republic
CU Cuba
CV Cape Verde
CX Christmas Islands
CY Cyprus
DE Germany
DJ Djibouti
DK Denmark
DM Domenica
DO Domenican Republic
DZ Algeria
EC Ecuador
EE Estonia
EG Egypt
ES Spain
ET Ethiopia
FI Finland
FJ Fiji
FK Falkland Islands
FO Faeroe Islands
FR France
GA Gabon
GB United Kingdom
GD Grenada
GE Georgia
GF French Guyana
GH Ghana
GI Gibraltar
GL Greenland
GM Gambia
GN Guinea
GP Guadaloupe
GQ Equatorial Guinea
GR Greece
GT Guatamala
GU Guam
GW Guinee Bissau
HK Hong Kong
HN Honduras
HR Croatia
HT Haiti
HU Hungary
ID Indonesia
IE Ireland
IL Israel
IN India
IQ Iraq
IR Iran
IS Iceland
IT Italy
JM Jamaica
JO Jordan
JP Japan
JT Johnston Island
KE Kenya
KG Kyrgyzstan
KH Kampuchea
KI Kiribati
KM Comoros
KN St. Kitts & Nevis
KP Korea ( North )
KR Korea ( South )
KW Kuwait
KY Cayman Islands
KZ Kazakstan
LA Lao
LB Lebanon
LC St. Lucia
LI Liechtenstein
LK Sri Lanka
LR Liberia
LS Lesotho
LT Lituania
LU Luxembourg
LV Latvia
LY Libya
MA Morocco
MC Monaco
MD Moldova
MG Madagascar
MI Midway Islands
MK Macedonia
ML Mali
MN Mongolia
MO Macau
MQ Martinique
MR Mauritania
MS Montserrat
MT Malta
MU Mauritius
MV Maldives
MW Malawi
MX Mexico
MY Malaysia
MZ Mozambique
NA Namibia
NC New Caledonia
NE Niger
NF Norfolk Island
NG Nigeria
NI Nicaragua
NL Netherlands
NO Norway
NP Nepal
NR Nauru
NU Niue
NZ New Zealand
OM Oman
PA Panama
PC Marshall Islands
PE Peru
PF French Polynesia
PG Papua New Guinea
PH Philippines
PK Pakistan
PL Poland
PM St. Pierre & Miquelon
PR Puerto Rico
PT Portugal
PY Paraguay
QA Qatar
RE Reunion
RO Roumania
RU Russia
RW Rwanda
SA Saudi Arabia
SB Solomon Islands
SC Seychelles Islands
SD Sudan
SE Sweden
SG Singapore
SH St. Helena
SI Slovenia
SK Slovakia
SL Sierra Leone
SM San Marino
SN Senegal
SO Somalia
SR Suriname
ST Sao Tome & Principe
SV El Salvador
SY Syria
SZ Swaziland
TC Turks & Caicos Islands
TD Chad
TG Togo
TH Thailand
TJ Tajikistan
TM Turkmenistan
TN Tunisia
TO Tonga
TR Turkey
TT Trinidad & Tobago
TV Tuvalu
TW Taiwan
TZ Tanzania
UA Ukraine
UG Uganda
US U.S.A.
UY Uruguay
UZ Uzbekistan
VC St.Vincent & Grenadines
VE Venezuela
VG Virgin Islands ( British )
VI Virgin Islands ( U.S. )
VN Vietnam
VU Vanuatu
WF Wallis & Futuna
WK Wake Island
WS Samoa
YD Yemen ( Democratic )
YE Yemen Arab Republic
YU Yugoslavia
ZA South Africa
ZM Zambia
ZR Zaire
ZW Zimbabwe
1.9 Чингэлэг дээрх бичээснүүд:
×èíãýëýã äýýð äàðààõ áè÷ýýñ¿¿ä áàéíà: Õààëãàí äýýð
- Äýýä áîõèð æèí (MGW)
- Чèíãýëãèéí ººðèéí æèí (TARE)
- Кèëîãðàììààð (kg)
- Фóíòààð (lb)
áè÷ñýí áàéíà.
Æèøýý íü: ICC òºðëèéí ÷èíãýëãèéí äýýä áîõèð æèíã 24000 êã áèø õàðèí 24384 êã. Ýíý íü ôóíòûã êã-ä íàðèéâ÷ëàëòàéãààð øèëæ¿¿ëñýíýýñ áîëñîí áà çºâøººðºãäºõ õýìæýýíä íºëººëºõã¿é.
Õàæóóãèéí õàíàí äýýð: Ýýëæèò èõ çàñâàðûí õóãàöààã (ñàð áà îí) áè÷íý.
1.10 Чингэлгийн нэр томьёо
1. доод булангийн фиттинг - Lower corner fitting
2. дээд булангийн фиттинг - Upper corner fitting
3. агаар оруулах нүх - Air inlet
4. хажуу нугас - Lateral hinge
5. резин жийрэг - Rubber packing
6. хаалга - End door
7. хаалганы түгжээ - Door locking gear
8. түгжээний хэсэг - Latch bar, locking rod
9. сэрээ орох нүх - Fork-lift pocket
10. хажуу хана - Side wall, lateral wall
1.11 Товчлол
Чингэлгийн хэлбэрээр
Товчлол Үзүүлэлт Орчуулга
AC Atmosphere Control Агаарын зохицуулалт бүхий
CF Collapsible Flat rack Эвхдэг
DF Drop Frame Бага хэмжээтэй
FB Flat Bed Нарийн
FR Flat Rack Урт
GC Garment Container Загвар
HH Half-Height Хагас өндөр
HT Hardtop Битүү
IN Insulated Битүүмжлэлтэй
OT Open Top Задгай
PC Dry Хуурай
PL Platform Суурь
RE Reefer Хөлдөөгчтэй
TC Tank Шингэний
TL Top Loader Голд нь ачих
TR Trailer Чиргүүл
VR Vehicle Racks Тээврийн хэрэгслийн
Чингэлгийн хэмжээгээр
Товчлол Үзүүлэлт
LTL Less Than Load
10X 10FT Any Height
20 20FT 8'6"
20A 20FT 9'0" High Cube
20B 20FT 9'6" High Cube
20S 20FT 8'0"
20X 20FT Any Height
24 24FT 8'6"
24A 24FT 9'0" High Cube
24B 24FT 9'6" High Cube
24S 24FT 8'0"
24X 24FT Any Height
35 35FT 8'6"
35A 35FT 9'0" High Cube
35B 35FT 9'6" High Cube
35S 35FT 8'0"
35X 35FT Any Height
40 40FT 8'6"
40A 40FT 9'0" High Cube
40B 40FT 9'6" High Cube
40S 40FT 8'0"
40X 40FT Any Height
42 42FT 8'6"
42A 42FT 9'0" High Cube
42B 42FT 9'6" High Cube
42S 42FT 8'0"
42X 42FT Any Height
42X 42FT Any Height
43 43FT 8'6"
43A 43FT 9'0" High Cube
43B 43FT 9'6" High Cube
43S 43FT 8'0"
43X 43FT Any Height
45 45FT 8'6"
45A 45FT 9'0" High Cube
45B 45FT 9'6" High Cube
45S 45FT 8'0"
45X 45FT Any Height
48 48FT 8'6"
48A 48FT 9'0" High Cube
48B 48FT 9'6" High Cube
48S 48FT 8'0"
48X 48FT Any Height
53 53FT 8'6"
53A 53FT 9'0" High Cube
53B 53FT 9'6" High Cube
53S 53FT 8'0"
53X 53FT Any Height
1.12 Чингэлгийн стандарт бэхэлгээний хэрэгслүүд
Чингэлгийг тээвэрлэх үед гарах эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор олон удаа хэрэглэгдэх стандартын бэхэлгээний хэрэгслүүдийг хэрэглэнэ.
Орчин үед бэхэлгээний олон хэрэгслүүдийг өргөнөөр хэрэглэж байгаа боловч дараах бүлгүүдэд хувааж болохоор байна. Үүнд:
• татлага,
• боох,
• хэлхээ,
татлагын хэрэгсэлд олсон, төмөр троссон, сүлжээ, ган боолтон г.м
Зураг № 1
боох хэрэгсэл нь зориулалтаар татлагатай адил боловч задгай чингэлэгт ашиглагдана.
Гар аргаар мөн татах дараах хэрэгслийг ашиглана.
Зураг №2
Мөн чингэлэг хооронд холбох дараах хэрэгслүүдийг ашиглана.
Зураг №3, №4
мөн татлага бэхэлсэн гар түгжээг хэрэглэнэ.
Зураг 5
Зураг 6
Thursday, April 15, 2010
Гаалийн бүрдүүлэлтэд шаардагдах бичиг баримтын жагсаалт
УЛСЫН ХИЛЭЭР НЭВТРҮҮЛЭХ БАРААНЫ ГААЛИЙН БҮРДҮҮЛЭЛТЭД
ШААРДАГДАХ БИЧИГ БАРИМТЫН ЖАГСААЛТ
1. Гаалийн бүрдүүлэлтэд шаардагдах ерөнхий бичиг баримт:
- Үнийн нэхэмжлэх
- Тээврийн бичиг баримт
- Баглаа, боодлын жагсаалт
- Ачааны манифест
- Гаалийн болон бусад татвар, хураамж төлсөн баримт
- Гаалийн болон бусад татвараас чөлөөлөгдсөн бол МУГЕГ-ын албан тоот
2. Шаардлагатай тохиолдолд бүрдүүлэх бичиг баримт:
- Гадаад худалдааны гэрээ
- Гарал үүслийн гэрчилгээ
- Даатгалын баримт
- Гадаад төлбөрийн баримт
- Экспертизийн дүгнэлт
- Өмнө бүрдүүлэлт хийгдсэн мэдүүлэг
3. Эдгээр бичиг баримтаас гадна шаардагдах бичиг баримт, тусгай зөвшөөрлийг хүснэгтлэн үзүүлэв.
татах
ШААРДАГДАХ БИЧИГ БАРИМТЫН ЖАГСААЛТ
1. Гаалийн бүрдүүлэлтэд шаардагдах ерөнхий бичиг баримт:
- Үнийн нэхэмжлэх
- Тээврийн бичиг баримт
- Баглаа, боодлын жагсаалт
- Ачааны манифест
- Гаалийн болон бусад татвар, хураамж төлсөн баримт
- Гаалийн болон бусад татвараас чөлөөлөгдсөн бол МУГЕГ-ын албан тоот
2. Шаардлагатай тохиолдолд бүрдүүлэх бичиг баримт:
- Гадаад худалдааны гэрээ
- Гарал үүслийн гэрчилгээ
- Даатгалын баримт
- Гадаад төлбөрийн баримт
- Экспертизийн дүгнэлт
- Өмнө бүрдүүлэлт хийгдсэн мэдүүлэг
3. Эдгээр бичиг баримтаас гадна шаардагдах бичиг баримт, тусгай зөвшөөрлийг хүснэгтлэн үзүүлэв.
татах
Wednesday, April 7, 2010
Regional Intelligence Liaison Offices (RILO), А\Р office
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага, Ази номхон далайн хэлтэс
Баримт, мэдээллийн солилцоо нь ДГБ-ийн стратегийн нэг багана юм.
Тиймээс Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага RILO байгуулсан.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага:
луйврын шинжтэй үйл явдлын тухай мэдээлэл тараах, \хандлага, ажиллах зарчим, маршрутын тухай\, мэдээлэл цуглуулах, оруулах, цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг бүс нутгийн байгууллага юм.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага ажиллах механизмыг Customs Enforcement Network буюу гаалийн байгууллагуудын сүлжээ дэмждэг.
Үүнд тулгуурлан мэдээлэл цуглуулах, оруулах, дүн шинжилгээ хийх зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг.
Энэхүү байгууллагын зорилго нь – мэдээлэл солилцоог ихэсгэх, үндэстэн хоорондын гэмт хэргийн эсрэг гаалийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааг дэмжих юм.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллагын сүлжээ нь 6 бүс нутагт, 11 байгууллага ажиллаж байна.
Байгууллагын бүтцийг 3 хувааж болно. Үүнд:
Үндэсний төвшинд, үндэсний гишүүдийн дарга нар \National Contact Points (NCPs) \ нь зөрчилтэй холбоотой мэдээлэл цуглуулж, үндэсний төвшинд РАЙЛО сүлжээнд мэдээлнэ. Мэдээллийг РАЙЛО хүлээж аваад хандлага тодорхойлно.
Бүс нутгийн төвшинд, гишүүдээс ирсэн мэдээллийг боловсруулж, олон улсын гэмт хэргийн мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийнэ. Зөрчлийн тухай мэдээллийг сэтгүүл болон хэвлэлээр гишүүдэд дамжуулдаг.
Олон улсын төвшинд, ДГБ-ийн НБДНГ дэлхийг хамарсан интернет сүлжээгээр бүс нутгийн байгууллагуудыг мэдээллээр хангана. РАЙЛО гишүүдийн мэдээлэлд тулгуурласан стратегийн ба тактикийн судалгааг явуулна.
Ази номхон далайн хэлтэс RILO A\P
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага
Бүс нутгийн төсөл болохын хувьд ДГБ бүтцийн байгууллага юм. Бүс нутагт мэдээлэл цуглуулах, хамтын ажиллагааг дэмжиж ажиллана.
Олон улсын хэлэлцээр, гишүүдийн үндэсний хууль тогтоомжийн хүрээнд ажиллана.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П үйл ажиллагаа нь биеэ даасан байдалтай боловч ДГБ-ийн хамтын ажиллагааны зөвлөлд тайлангаа тавина.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П-д ажиллаж байгаа байцаагч нь биеэ даасан, аливаа орны захиргаанд харъяалагдахгүй.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П нь Хятадын гаалийн байгууллагын материал техникийн тусламжид ойр ажиллана.
Байгууллагын бүх зардлууд нь Төвөөс зөвшөөрөгдсөн байх ёстой.
Хятадын гаалийн байгууллагын санхүүтэй холбоотой дүрэм журмуудыг мөрдөж болно.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П нь ДГБ-аас гаргасан райлотой холбоотой мэдээллүүдийг сурталчлах, таниулах, гишүүдэд зөвлөмж, гарын авлага боловсруулдаг.
Райло А\П бүтэц.
6 ажлын байранд 12 байцаагчтай.
Тэргүүн,
Дэд тэргүүн,
Мэдээллийн шинжээч,
Сүлжээний байцаагч,
Эрхзүй хамтын ажиллагааны байцаагч,
Материал техникийн хангамж хариуцсан байцаагч,
RILO A\P members
Resourse:
www.wcoomd.org
www.wcoomd.org\rilo
www.wcoomd.org\rilo\ap
Баримт, мэдээллийн солилцоо нь ДГБ-ийн стратегийн нэг багана юм.
Тиймээс Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага RILO байгуулсан.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага:
луйврын шинжтэй үйл явдлын тухай мэдээлэл тараах, \хандлага, ажиллах зарчим, маршрутын тухай\, мэдээлэл цуглуулах, оруулах, цуглуулах, дүн шинжилгээ хийх зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг бүс нутгийн байгууллага юм.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага ажиллах механизмыг Customs Enforcement Network буюу гаалийн байгууллагуудын сүлжээ дэмждэг.
Үүнд тулгуурлан мэдээлэл цуглуулах, оруулах, дүн шинжилгээ хийх зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг.
Энэхүү байгууллагын зорилго нь – мэдээлэл солилцоог ихэсгэх, үндэстэн хоорондын гэмт хэргийн эсрэг гаалийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааг дэмжих юм.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллагын сүлжээ нь 6 бүс нутагт, 11 байгууллага ажиллаж байна.
Байгууллагын бүтцийг 3 хувааж болно. Үүнд:
Үндэсний төвшинд, үндэсний гишүүдийн дарга нар \National Contact Points (NCPs) \ нь зөрчилтэй холбоотой мэдээлэл цуглуулж, үндэсний төвшинд РАЙЛО сүлжээнд мэдээлнэ. Мэдээллийг РАЙЛО хүлээж аваад хандлага тодорхойлно.
Бүс нутгийн төвшинд, гишүүдээс ирсэн мэдээллийг боловсруулж, олон улсын гэмт хэргийн мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийнэ. Зөрчлийн тухай мэдээллийг сэтгүүл болон хэвлэлээр гишүүдэд дамжуулдаг.
Олон улсын төвшинд, ДГБ-ийн НБДНГ дэлхийг хамарсан интернет сүлжээгээр бүс нутгийн байгууллагуудыг мэдээллээр хангана. РАЙЛО гишүүдийн мэдээлэлд тулгуурласан стратегийн ба тактикийн судалгааг явуулна.
Ази номхон далайн хэлтэс RILO A\P
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага
Бүс нутгийн төсөл болохын хувьд ДГБ бүтцийн байгууллага юм. Бүс нутагт мэдээлэл цуглуулах, хамтын ажиллагааг дэмжиж ажиллана.
Олон улсын хэлэлцээр, гишүүдийн үндэсний хууль тогтоомжийн хүрээнд ажиллана.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П үйл ажиллагаа нь биеэ даасан байдалтай боловч ДГБ-ийн хамтын ажиллагааны зөвлөлд тайлангаа тавина.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П-д ажиллаж байгаа байцаагч нь биеэ даасан, аливаа орны захиргаанд харъяалагдахгүй.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П нь Хятадын гаалийн байгууллагын материал техникийн тусламжид ойр ажиллана.
Байгууллагын бүх зардлууд нь Төвөөс зөвшөөрөгдсөн байх ёстой.
Хятадын гаалийн байгууллагын санхүүтэй холбоотой дүрэм журмуудыг мөрдөж болно.
Мэдээлэл солилцооны бүс нутгийн байгууллага А\П нь ДГБ-аас гаргасан райлотой холбоотой мэдээллүүдийг сурталчлах, таниулах, гишүүдэд зөвлөмж, гарын авлага боловсруулдаг.
Райло А\П бүтэц.
6 ажлын байранд 12 байцаагчтай.
Тэргүүн,
Дэд тэргүүн,
Мэдээллийн шинжээч,
Сүлжээний байцаагч,
Эрхзүй хамтын ажиллагааны байцаагч,
Материал техникийн хангамж хариуцсан байцаагч,
RILO A\P members
Resourse:
www.wcoomd.org
www.wcoomd.org\rilo
www.wcoomd.org\rilo\ap
Saturday, March 6, 2010
Гаалийн бүрдүүлэлт
Киото конвенц:
“Бүрдүүлэлт” гэж барааг дотоодод ашиглахаар оруулах, гаргах, эсхүл гаалийн өөр горимоор оруулахыг зөвшөөрөх гаалийн ёс журмын ажиллагааг хэлнэ.
Гаалийн Тухай Хууль:
Зүйл 3.1.12.-д “гаалийн хилээр нэвтрүүлэх барааг гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн үеэс гаалийн бичиг баримтыг, шаардлагатай тохиолдолд барааг шалгах, ногдуулсан татварыг төлсний дараа барааг олгох, эсхүл гаалийн хилээр гаргахыг зөвшөөрөх хүртэлх цогц үйл ажиллагааг” хэлнэ гэж заасан.
Гаалийн бүрдүүлэлтийн үйл ажиллагааны талаар ГТХ 2-р хэсэг, 6-р бүлэгт дэлгэрэнгүй зааж өгчээ. Дараах 5 пунктээр гаалийн бүрдүүлэлтийн үйл ажиллагааг үзүүлж болох юм. Үүнд:
1. Мэдүүлэгч нь гаалийн байгууллагад мэдүүлэх, Мэдүүлэхдээ хилээр нэвтрүүлэх бараа, тээврийн хэрэгсэлийн бичиг баримтуудыг хуулийн дагуу хүчин төгөлдөр, үнэн зөв, бүрэн гүйцэт бүрдүүлж өгнө. Гаалийн байгууллага бичиг баримтын үнэн зөв, бодитой, хоорондоо тохирч байгаа эсэхийг шалгаад бүртгэж авна.
2. Бичиг баримтыг шалгах, Бичиг баримт хариуцсан ГУБ нь хуулийн дагуу шалгана. Мөн шалгах явцад үнэлгээ, барааны ангилал, татвар хариуцсан ГУБ шалгаж болно.
3. Мэдүүлэгч татвар төлнө.
4. Хуулийн дагуу бараа тээврийн хэрэгслийг шалгана. Шалгах үйл явц тасралтгүй шинж чанартай байна.
5. Импорт үед бараа, тээврийн хэрэгслийг эзэнд нь олгосноор, экспорт үед хил нэвтрүүлснээр гаалийн бүрдүүлэлтийн үйл ажиллагаа дуусгавар болно.
“Бүрдүүлэлт” гэж барааг дотоодод ашиглахаар оруулах, гаргах, эсхүл гаалийн өөр горимоор оруулахыг зөвшөөрөх гаалийн ёс журмын ажиллагааг хэлнэ.
Гаалийн Тухай Хууль:
Зүйл 3.1.12.-д “гаалийн хилээр нэвтрүүлэх барааг гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн үеэс гаалийн бичиг баримтыг, шаардлагатай тохиолдолд барааг шалгах, ногдуулсан татварыг төлсний дараа барааг олгох, эсхүл гаалийн хилээр гаргахыг зөвшөөрөх хүртэлх цогц үйл ажиллагааг” хэлнэ гэж заасан.
Гаалийн бүрдүүлэлтийн үйл ажиллагааны талаар ГТХ 2-р хэсэг, 6-р бүлэгт дэлгэрэнгүй зааж өгчээ. Дараах 5 пунктээр гаалийн бүрдүүлэлтийн үйл ажиллагааг үзүүлж болох юм. Үүнд:
1. Мэдүүлэгч нь гаалийн байгууллагад мэдүүлэх, Мэдүүлэхдээ хилээр нэвтрүүлэх бараа, тээврийн хэрэгсэлийн бичиг баримтуудыг хуулийн дагуу хүчин төгөлдөр, үнэн зөв, бүрэн гүйцэт бүрдүүлж өгнө. Гаалийн байгууллага бичиг баримтын үнэн зөв, бодитой, хоорондоо тохирч байгаа эсэхийг шалгаад бүртгэж авна.
2. Бичиг баримтыг шалгах, Бичиг баримт хариуцсан ГУБ нь хуулийн дагуу шалгана. Мөн шалгах явцад үнэлгээ, барааны ангилал, татвар хариуцсан ГУБ шалгаж болно.
3. Мэдүүлэгч татвар төлнө.
4. Хуулийн дагуу бараа тээврийн хэрэгслийг шалгана. Шалгах үйл явц тасралтгүй шинж чанартай байна.
5. Импорт үед бараа, тээврийн хэрэгслийг эзэнд нь олгосноор, экспорт үед хил нэвтрүүлснээр гаалийн бүрдүүлэлтийн үйл ажиллагаа дуусгавар болно.
Saturday, February 6, 2010
Инкотермс 2000
Номны нэр: Инкотермс 2000
Зохиогч: Сэрээтэрийн Норжинсүрэн
Он: 2008, 2 дах хэвлэл.
Байгууллага: ГЭЗДС
худалдааны ү\а эрхэлдэг бүх байгууллагад үнэтэй эх сурвалж болж чадна. Инкотермсийн нэр томьёоны тайлбар, агуулга, гэрээний суурь нөхцөл зэргийг дэлгэрэнгүй тайлбарласан.
Зохиогч: Сэрээтэрийн Норжинсүрэн
Он: 2008, 2 дах хэвлэл.
Байгууллага: ГЭЗДС
худалдааны ү\а эрхэлдэг бүх байгууллагад үнэтэй эх сурвалж болж чадна. Инкотермсийн нэр томьёоны тайлбар, агуулга, гэрээний суурь нөхцөл зэргийг дэлгэрэнгүй тайлбарласан.
Тарифын бус хязгаарлалт гэж юу вэ?
Тарифын бус хязгаарлалт гэж юу вэ?
ТБХ – санхүү, техник, засаг захиргаа, зээл, худалдааны бодлогын төрөл бүрийн арга хэмжээний томоохон бүлэг, түүнчлэн хүрээлэн байгаа орчны бодлогын арга хэмжээнүүд, хүн, амьтан, ургамлын эрүүл мэндийг хамгаалахад чиглэгдсэн арга хэмжээ хамаарна.
Өнөөдөр ДХБ-ын НБДНГ \ Байнгын Нарийн бичгийн дарга нарын газар\ ЮНКТАД, Дэлхийн Банк бусад ОУ-ын байгууллагуудаас гаргасан ТБХ-ын албан ёсны ангилал үйлчилж байна.
Төрлүүд:
• Тоо хэмжээний, засаг захиргааны тоо хэмжээний, импортын тоо хэмжээний, экспортын хязгаарлалт, лиценз, валютын, санхүүгийн хяналтын, хориг, бэлэн бүтээгдэхүүний үйлдврлэлд дотоодын барааг ашиглах шаардлага,
• Тарифын бус хураамж, татвар, санхүүгийн хяналтын арга хэмжээ: импортын урьдчилгаа, хөдөлгөөнт татвар, гаалийн нэмэгдэл хураамж, демпингийн эсрэг, саармагжуулах татвар, хийлийн татвар,
• ЗГ-ын байгууллагуудын хязгаарлалт,
• Татаас, үйлдвэрлэл дэмжсэн улсын санхүүжилт, гадаадын тээврийг ялгаварласан арга хэмжээ, худалдааны урсгалд давуу тал бий болгож буй төрийн бодлого, эсвэл түүнд саад учруулж буй төлбөрийн баланс, валютын ханш зохицуулах бодлого,
• Нэмэлт хэм хэмжээнүүд, худалдаанд саад болж буй гаалийн журамууд, \киото конвенцид энэ тухай заасан\
• Техникийн хориг саад: эрүүл ахуй, мал эмнэлэгийн, экспорт импортод саад болж буй стандартууд, баглаа боодол, марклалтын шаардлага,
Эх сурвалж: Олон талт худалдааны хэлэлцээний Уругвайн үе шатны дүнд байгуулсан эрх зүйн баримт бичгүүд, Улаанбаатар, 2000 он.
ТБХ – санхүү, техник, засаг захиргаа, зээл, худалдааны бодлогын төрөл бүрийн арга хэмжээний томоохон бүлэг, түүнчлэн хүрээлэн байгаа орчны бодлогын арга хэмжээнүүд, хүн, амьтан, ургамлын эрүүл мэндийг хамгаалахад чиглэгдсэн арга хэмжээ хамаарна.
Өнөөдөр ДХБ-ын НБДНГ \ Байнгын Нарийн бичгийн дарга нарын газар\ ЮНКТАД, Дэлхийн Банк бусад ОУ-ын байгууллагуудаас гаргасан ТБХ-ын албан ёсны ангилал үйлчилж байна.
Төрлүүд:
• Тоо хэмжээний, засаг захиргааны тоо хэмжээний, импортын тоо хэмжээний, экспортын хязгаарлалт, лиценз, валютын, санхүүгийн хяналтын, хориг, бэлэн бүтээгдэхүүний үйлдврлэлд дотоодын барааг ашиглах шаардлага,
• Тарифын бус хураамж, татвар, санхүүгийн хяналтын арга хэмжээ: импортын урьдчилгаа, хөдөлгөөнт татвар, гаалийн нэмэгдэл хураамж, демпингийн эсрэг, саармагжуулах татвар, хийлийн татвар,
• ЗГ-ын байгууллагуудын хязгаарлалт,
• Татаас, үйлдвэрлэл дэмжсэн улсын санхүүжилт, гадаадын тээврийг ялгаварласан арга хэмжээ, худалдааны урсгалд давуу тал бий болгож буй төрийн бодлого, эсвэл түүнд саад учруулж буй төлбөрийн баланс, валютын ханш зохицуулах бодлого,
• Нэмэлт хэм хэмжээнүүд, худалдаанд саад болж буй гаалийн журамууд, \киото конвенцид энэ тухай заасан\
• Техникийн хориг саад: эрүүл ахуй, мал эмнэлэгийн, экспорт импортод саад болж буй стандартууд, баглаа боодол, марклалтын шаардлага,
Эх сурвалж: Олон талт худалдааны хэлэлцээний Уругвайн үе шатны дүнд байгуулсан эрх зүйн баримт бичгүүд, Улаанбаатар, 2000 он.
International Convention on the simplification and harmonization of Customs procedures (Kyoto Convention)
Гадаад худалдаатай холбоотой Монгол улс нэгдэн орсон олон улсын хэм хэмжээ, эрх зүйн актуудын жагсаалтыг оруулав.
Мөн эхний ээлжинд гаалийн системд "Киото конвенц" гэж нэрлэгддэг ГААЛИЙН ГОРИМЫГ ХЯЛБАРЧЛАХ, УЯЛДУУЛАХ ТУХАЙ ОЛОН УЛСЫН КОНВЕНЦ \1973\, ГААЛИЙН ГОРИМЫГ ХЯЛБАРЧЛАХ, УЯЛДУУЛАХ ТУХАЙ ОЛОН УЛСЫН КОНВЕНЦИД НЭМЭЛТ ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАХ ТУХАЙ ПРОТОКОЛ \1999\-ыг оруулав.
татаж авах:
http://share.gogo.mn/mw5cAd9ReB58141265509146/konventsin_jagaslt.pdf
http://share.gogo.mn/axgXgrugu274651265509195/Kyoto_convention.pdf
Мөн эхний ээлжинд гаалийн системд "Киото конвенц" гэж нэрлэгддэг ГААЛИЙН ГОРИМЫГ ХЯЛБАРЧЛАХ, УЯЛДУУЛАХ ТУХАЙ ОЛОН УЛСЫН КОНВЕНЦ \1973\, ГААЛИЙН ГОРИМЫГ ХЯЛБАРЧЛАХ, УЯЛДУУЛАХ ТУХАЙ ОЛОН УЛСЫН КОНВЕНЦИД НЭМЭЛТ ӨӨРЧЛӨЛТ ОРУУЛАХ ТУХАЙ ПРОТОКОЛ \1999\-ыг оруулав.
татаж авах:
http://share.gogo.mn/mw5cAd9ReB58141265509146/konventsin_jagaslt.pdf
http://share.gogo.mn/axgXgrugu274651265509195/Kyoto_convention.pdf
Monday, February 1, 2010
Гаалийн байгууллагын стратеги 2012
МОНГОЛ УЛСЫН ГААЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН АЛСЫН ХАРАА (vision)
Мэдлэг оюунд суурилсан өндөр чадавхи бүхий мэдээлэлжсэн гааль болох
МОНГОЛ УЛСЫН ГААЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ЭРХЭМ ЗОРИЛГО (mission statement)
үндэсний хөгжлийн зорилтод хувь нэмрээ оруулах
үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалах
гадаад худалдааг хөнгөвчлөх
улсын төсвийн орлогыг бүрдүүлэх
ГААЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ҮНЭТ ЗҮЙЛС (values)
ёс зүйг эрхэмлэх үйлчлүүлэгчээ дээдлэх мэргэшсэн, өндөр чадвартай байх шинийг эрэлхийлэх багаар ажиллах
Мэдлэг оюунд суурилсан өндөр чадавхи бүхий мэдээлэлжсэн гааль болох
МОНГОЛ УЛСЫН ГААЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ЭРХЭМ ЗОРИЛГО (mission statement)
үндэсний хөгжлийн зорилтод хувь нэмрээ оруулах
үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалах
гадаад худалдааг хөнгөвчлөх
улсын төсвийн орлогыг бүрдүүлэх
ГААЛИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ҮНЭТ ЗҮЙЛС (values)
ёс зүйг эрхэмлэх үйлчлүүлэгчээ дээдлэх мэргэшсэн, өндөр чадвартай байх шинийг эрэлхийлэх багаар ажиллах
Saturday, January 16, 2010
ЖДҮ зориулалт бүхий ГТ, НӨАТ чөлөөлөгдсөн барааны жагсаалт
ГААЛИЙН АЛБАН ТАТВАР БОЛОН НЭМЭГДСЭН ӨРТГИЙН
АЛБАН ТАТВАРААС ЧӨЛӨӨЛӨГДӨХ ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ЗОРИУЛАЛТ БҮХИЙ ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖ,
ЗАРИМ СЭЛБЭГ ХЭРЭГСЛИЙН ЖАГСААЛТ
Нэг. Хөнгөн үйлдвэрийн салбар:
1. ОЁДОЛ, СҮЛЖМЭЛИЙН ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8414.10.00 Вакуумын насос
2 8414.80.00 Сорох шүүгээ; хийн компрессор
3 8443.19.00 Хувцасны үлгэр хэвлэх принтер /плоттер/
4 8447.11.00 Дугуйлан /битүүлэн/ сүлжих машин
5 8447.12.00
6 8447.20.10 Хавтгайлан сүлжих машин
7 8447.20.20 Сүлжээсэн оёдлын машин
8 8448.51.00 Дэгээ, зүү
9 8451.30.00 Индүүдэх машин, халаагуурт пресс
10 8451.40.00 Угаах, цайруулах, будах машин
11 8451.50.00 Хуйлах, хайчлах, нүхлэх, эсгэх машин
12 8452.21.00 Оёдлын машин
13 8452.29.00
14 9017.10.00 CAD/CAM төхөөрөмж
15 9031.49.00 Хүний биед хувцасны загварын хэмжилт хийх төхөөрөмж
2. НООС, НООЛУУРЫН ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
2 8423.30.00 Тогтоосон жинг хэмжихээр тохируулсан жинлүүр
3 8423.81.00 Жинлэх төхөөрөмж
4 8423.82.00
5 8423.90.10 Жинлүүрийн туухай
6 84.44 Нэхмэлийн химийн мяндас цувих, бүтэцжүүлэх, хэрчих машин
7 84.45 Нэхмэлийн мяндас бэлтгэх, ээрэх, томох, эрчлэх, нэхмэлийн утас ороох машин; хүр хорхойн бүрхүүл ороох машин
8 84.46 Нэхмэлийн суурь машин
9 84.47 Сүлжмэлийн машин
10 84.48 Зүйл 84.44-84.47-д хамаарах машин, туслах төхөөрөмжийн эд анги, тоног хэрэгсэл
11 84.49 Эсгий, техникийн эсгий, нэхээсгүй материалыг хийх, засах машин бүрх малгайн хэлбүүр.
12 84.51 Нэхмэлийн ээрмэл, даавуу, нэхмэл эдлэлийг угаах, цэвэрлэх, мушгих, хатаах, индүүдэх, уураар индүүдэх, цайруулах, будах, зөөлрүүлэх, засал хийх, хучаас тавих, нэвчээх машин төхөөрөмж; нэхмэл даавууг хуйлах, дэлгэх, эвхэх, хайчлах, нүхлэх машин, тэдгээрийн эд анги
13 9024.80.00 Сүлжмэл утас, даавууны чанар шалгах машин
14 9031.80.00 Нэхмэл материал шалгах багаж, хэрэгсэл
3. АРЬС ШИРНИЙ ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8414.10.00 Вакуумын насос
2 8414.80.00 Сорох шүүгээ; хийн компрессор
3 8420.10.00 Хавтгайлан цувих машин
4 8421.19.00 Центрифугэн хатаагч
5 8421.29.00 Бохир ус цэвэрлэх ба шүүх төхөөрөмж; ультра, микро шүүгч
6 8424.20.00 Будаг шүршигч буу
7 8428.33.00 Туузан конвейр
8 8451.10.00 Хуурай хими цэвэрлэгээний машин
9 8451.30.00 Савхин эдлэл индүүдэх машин
10 8452.21.00 Оёдлын машин
11 8452.29.00
12 8452.30.00 Оёдлын машины зүү
13 8453.10.00 Арьс шир боловсруулах машин
14 8453.20.00 Гутал хийх, засах машин
15 8453.80.00 Арьс ширэн, үслэг, савхин эдлэл хийх, засах машин
16 8453.90.00 Арьс шир идээлэх, боловсруулах, арьс ширэн буюу савхин гутал, бусад эдлэл хийх, засах машины эд анги
17 8460.31.00 Эсгүүрийн хутга ирлэх, хурцлах машин
18 8479.82.00 Будаг, химийн бодис холих, хутгах машин
19 9017.10.00 CAD/CAM төхөөрөмж
20 9031.80.00 Арьс ширний гадаргуу хэмжих электрон машин
21 9032.10.00 Термостат
22 9032.89.00 Хий, шингэний автомат тохируулга, удирдлагын аппарат
4. МОД БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8417.80.00 Модон банз хатаах камерыг халаах, хатуу түлшээр галладаг уурын зуух
2 8419.32.00 Мод хатаах камер
3 8424.20.00 Будаг шүршиж өнгөлөх шүршигч буу
4 8465.91.00 Мод хөрөөдөх машин
5 8465.92.00 Мод харуулдах, өөлөх, зорох, сам, углуурга, заадал гаргах машин
6
8465.93.00 Мод зүлгэх, өрөвтүүлэх, өнгөлөх машин
7 8465.95.00 Мод өрөмдөх, цүүцдэх машин
8 8465.96.00 Модон хуулга гаргах машин
9 8465.99.00 Мод зүйж наах машин
10 8479.30.00 Модны үртэс, зоргодос, целлюлозон ширхэглэгийг шахаж зоргодсон, эслэг хавтан хийх пресс, шахмал болон хорголжин түлш хийх машин, модыг нааж шахах шахуургын машин
5. ХЭВЛЭЛИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 84.40 Ном дэвтэрлэх, хавтаслах, оёх машин, төхөөрөмж /номын шил оёх машин орно/, тэдгээрийн эд анги
2 8441.10.00 Цаас зүсэх, хэрчих машин; хаяг, шошго зүсэх машин
3 84.42 Хэвлэлийн хавтан, цилиндр /бул/ буюу хэвлэлийн бусад хэрэглэгдэхүүнийг бэлтгэх, хийх зориулалттай машин, аппарат, төхөөрөмж; хэвлэлийн хавтан, цилиндр болон бусад хэрэглэгдэхүүн; хэвлэлийн зориулалтаар бэлтгэсэн /жишээ нь: хавтгайлсан, тэгшилсэн буюу өнгөлсөн/ хавтан, цилиндр болон чулуун бар
4 8443.11.00 Офсет хэвлэлийн машин /хуйлмал цаасан дээр хэвлэх/
5 8443.12.00 Офсет хэвлэлийн машин /22 х 36 см-ээс хэтрэхгүй хэмжээтэй хуудсан цаасан дээр хэвлэх/
6 8443.13.00 Офсет хэвлэлийн машин /бусад/
7 8443.14.00 Типографын өндөр хэвлэлийн машин /хуйлмал цаасан дээр хэвлэх/
8 8443.15.00 Типографын өндөр хэвлэлийн машин /хуйлмалаас бусад цаасан дээр хэвлэх/
9 8443.16.00 Флексографын хэвлэх машин
10 8443.17.00 Гүн хэвлэлийн машин
11 8443.91.00 Зүйл 84.42-т заасан машин, төхөөрөмжийн эд анги
6. ЦААСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 84.39 Целлюлозон ширхэгт материалаар зутан үйлдвэрлэх, цаас, картон үйлдвэрлэх, засал хийх тоног төхөөрөмж, тэдгээрийн эд анги
2 84.41 Цаасны зутан, цаас буюу картоны үйлдвэрлэлийн зориулалттай бусад машин төхөөрөмж /бүх төрлийн зүсэх, хэрчих машин орно/, тэдгээрийн эд анги
7. САВ, БАГЛАА БООДЛЫН ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8441.10.00 Цаас буюу картон зүсэх, хэрчих машин
2 8441.20.00 Цаас картонон уут, хүүдий, дугтуй хийх машин
3 8441.30.00 Хэвлэн шахахаас өөр аргаар картонон хайрцаг, сав, авдар, хоолой, торх буюу эдгээртэй төстэй сав хийх машин
4 8441.40.00 Цаасны зутан, цаас буюу картонд бүтээгдэхүүний хэлбэр оруулан хэвлэн шахах машин
5 8452.21.00 Уут, хүүдий оёх машин
6 8452.29.00
7 8475.29.00 Шилэн лонх, консервны шилэн сав хийх машин, тоног төхөөрөмж
8 8477.10.00 Хуванцар лонх, сав даралтаар хэвлэх машин
9 8477.20.00 Хуванцар лонх, сав үйлдвэрлэх экструдер
10 8477.30.00 Хуванцар лонх, савыг үлээлгэн хэв оруулах машин
11 8477.40.00 Хуванцар лонх, савыг вакуумаар болон дулааны аргаар хэвлэх машин
12 9024.80.00 Мод цаасны зутан, цаас буюу картоны шинж чанарыг турших үйлдвэрийн болон лабораторийн машин, төхөөрөмж
8. НАНО, БИОТЕХНОЛОГИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Лабораторийн шилэн сав, багаж, аппарат; кварц кувет
2 73.09 Декантер
3 73.10 Ферментлэх танк
4 73.11 Шингэн азотын сав
5 8414.10.00 Вакуум насос /диффузийн насос/; вакуум аспиратор
6 8418.69.00 Циркуляциар хөлдөөгч
7 8418.99.10 Хөргүүрийн конденсатор
8 8419.20.00 Ариутгах шкаф
9 8419.39.00 Конвейртэй хатаагч; Вакуум хатаах зуух
10 8419.40.00 Ус, азот нэрэх, цэвэрлэх, ионгүйжүүлэх төхөөрөмж
11 8419.60.00 Агаар буюу бусад хийг шингэрүүлэх төхөөрөмж
12 8419.89.00 Биологийн эсийн болон нанобиотехнологийн судалгааны зориулалттай автоклав, хуурай ариутгагч; Лабораторийн инкубатор; Вакуум орчинд өтгөрүүлэгч; Нүүрсхүчлийн хийгээр хандлагч
13 8421.19.00 Цус ялгагч; ДНХ, нано нунтаг материалыг нягтаар нь ялгах центрифуг
14 8421.29.00 Бодис цэвэрлэх төхөөрөмж
15 8421.39.00 НЕРА стандартын агаарын шүүлтүүр
16 8422.20.00 Лабораторийн шилэн лонх, бусад сав цэвэрлэх, хатаах машин
17 8422.30.00 Бодис савлах төхөөрөмж
18 8424.20.00 Өндөр даралтаар шүршиж угаах машин
19 8424.89.00
20 8436.10.00 Малын тэжээл шахагч
21 8436.21.00 Өндөг дарагч инкубатор
22 8479.82.00 Нано нунтаг материал гарган авах зориулалттай бутлах, нунтаглах машин; 20-100 нм диаметртэй нано нунтаг материал гарган авах зориулалттай нано тээрэм нано нунтаг материал холих, хутгах машин; температурын тохируулгатай соронзон хутгагч төхөөрөмж; Өндөр хурдны вакуум хутгагч
23 8486.20.00 Хагас дамжуулагч хэрэгсэл үйлдвэрлэх машин, аппарат:
физик-уурын суултын төхөөрөмж /PVD/; хими-уурын суултын төхөөрөмж /CVD/; исэлдүүлэх зуух; молекуляр суултаар ургуулах төхөөрөмж /MBE/; термо-диффузийн төхөөрөмж; аннеалын зуух; химийн ба хуурай плазмын аргаар идүүлэх төхөөрөмж; ионжсон хийгээр бутлах төхөөрөмж; литографын төхөөрөмж; спин-центрифуг
24 8486.30.00
Хавтгай дэлгэц үйлдвэрлэх зориулалтын машин, аппарат: идүүлэх, боловсруулах, мөр гаргах болон цэвэрлэхэд зориулсан аппарат; центрифуган спин хатаагч; исэлдүүлэх, диффузлэх зуух, аннеалын зуух; физик-уурын суултын төхөөрөмж /PVD/; хими-уурын суултын төхөөрөмж /CVD/; зүлгэх, өнгөлөх машин; зүсэх, тэмдэглэх, зураас гаргах машин
25 8514.30.00 Нано нунтаг, нано материалыг 100°C-1500°C-д гарган авахад хэрэглэх, температур ба чийгшилтийн тохируулгатай конвекцийн зуух
26 90.11 Оптик микроскоп
27 90.12 Электрон микроскоп
28 9027.10.00 Хий буюу утаа шинжлэх аппарат; хий мэдрэгч
29 9027.30.00 Рентген фото-электрон спектрометр; хэт ягаан фото-электрон спектрометр; цөмийн соронзон резонанс спектрометр; электрон пара-соронзон резонанс спектрометр; люминесценц (флуоресценц ба фосфоресценц) спектрофотометр; хэт ягаан, үзэгдэх гэрлийн спектрофотометр; фурье хувиргалттай нил улаан спектрофотометр
30 9027.80.00
Калориметр; кварц кристалл микробаланс /QCM/; дифференциал термо-анализийн аппарат /DTA/; микро/нано нунтгийн хэмжээ болон гадаргуугийн талбайг тодорхойлох анализатор /particle analyser/
31 9030.20.00 Осциллоскоп, осциллограф
32 9030.31.00
Пико-амперметр; цахилгааны хүчдэл, гүйдлийг хэмжих универсал мультиметр
33 9030.33.00 Циклик вольтамметр /CV/
34 9030.89.00 Цахилгаан цэнэгийн давтамж хэмжигч
9. ХИМИ ЦЭВЭРЛЭГЭЭ
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8450.20.00 Угаалга, цэвэрлэгээний газрын зориулалттай угаалгын машин
2 8450.90.00 Угаалга, цэвэрлэгээний газрын зориулалттай угаалгын машины эд анги
3 8451.10.00 Хуурай цэвэрлэгээний машин
4 8451.29.00 Хатаагч машин
5 8451.30.00
Индүүдэгч машин ба уурын индүү /даралтат хавтан халаагуурт пресс орно/
6 8451.40.00 Цайруулах, будах машин
7 8451.90.00 Хуурай цэвэрлэгээний машин, хатаагч, индүүдэх, цайруулах, будах машины эд анги
10. АЛТ, МӨНГӨН ЭДЛЭЛ БЭЛЭГ ДУРСГАЛЫН ЗҮЙЛС ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8454.30.00 Бэлэг дурсгалын зүйлсийн металл цутгах машин
2 8455.22.00 Өнгөт металл цувих машин
3 8456.10.00 Лазерийн технологиор сийлбэрлэх машин
4 8543.30.00 Электролизийн аргаар бүрж өнгөлөх машин
5 8461.90.00 Сийлбэрлэх машин
6 8462.10.00 Ган хэв, одон тэмдэг хэвлэн цохих машин, пресс
7 8462.99.00 Бэлэг дурсгалын зүйлс хэвлэн шахах машин
8 8514.20.00 Металл хайлах индукцийн зуух
Хоёр. Хүнсний үйлдвэрлэл:
11.СҮҮ, СҮҮН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Сүүний хүчил хэмжигч багаж; галактометр, бутирометр, лактобутирометр, уураг хэмжигч /альбуминометр/
2 73.09 Сүү хадгалах танк /300 л-ээс дээш багтаамжтай/
3 8405.10.00 Уурын генератор
4 8413.60.00 Тарагны насос
5 8413.70.00 Сүү, цэвэр усны насос /төвөөс зугтах үйлдэлтэй/
6 8414.30.00 Хөргөлтийн компрессор
7 8414.80.00 Хийн компрессор
8 8418.69.00 Мөсөн усны генератор
9 8419.39.00 Хуурай сүү үйлдвэрлэх зориулалттай сүү хатаах машин
10 8419.50.00 Дулаан солилцооны ялтсан /пянзан/ аппарат; багц хоолой халаах, хөргөх төхөөрөмж
11 8419.89.00 Сүү, тараг, бяслаг халаах, ариутгах, хөргөх цамцтай эзлэхүүнт сав, төхөөрөмж; сүү өтгөрүүлэх машин төхөөрөмж; тараг, зөөхийний термостат
12 8421.11.00 Цөцгий ялгагч сеператор
13 8421.21.00 Ус цэвэршүүлэх төхөөрөмж
14 8421.29.00 Сүү цэвэрлэх сепаратор
15 8422.19.00 Сав угаах машин төхөөрөмж
16 8422.30.00 Сүү, тараг савлах, таглах машин төхөөрөмж; хуурай сүү уутлах машин
17 8422.40.00 Савласан тараг, сүүг халааж наах аргаар таглах машин; цөцгийн тос, бяслагийг тодорхой хэмжээгээр зүсэх, боох машин
18 8423.30.00 Сүү, тараг дозлох машин
19 8428.33.00 Туузан конвейр
20 8428.39.00 Гинжит конвейр
21 8434.10.00 Саалтуурын машин
22 8434.20.00 Цөцгийн тос, бяслаг цохих, шахах, хэвлэх, хэлбэржүүлэх тоног төхөөрөмж; аарц, ааруул, зөөхий хийх тоног төхөөрөмж; Сүү жигдрүүлэгч /гомогенизатор/, туяагаар шарагч
23 8438.80.10 Зайрмаг үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмж
24 8477.30.00 Хуванцар сав үлээж хэвлэх машин
25 8479.89.00 Үйлдвэрийн шугам хоолой угаах, ариутгах тоног төхөөрөмж
26 9027.80.00 Сүүн дэх чихэр, тос, хөлдөх цэг, чийг, антибиотик, хуурай бодис, хүнд металл, нэмсэн ус, нэрмэл ус болон нэмсэн бусад зүйлийг тодорхойлох багаж
12. ЖИМС, ЖИМСГЭНЭ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.09
Жимс, жимсгэнэ хадгалах чан; хаягдлын танк /300 л-ээс дээш багтаамжтай/
2 7310.10.00 Жимс, жимсгэнэ хадгалах чан; хаягдлын танк /50-300 л багтаамжтай/
3 8405.10.00 Уурын генератор
4 8414.80.00 Хийн компрессор
5 8419.89.00 Жимс, жимсгэнийг халаах, чанах, ариутгах, халдваргүйжүүлэх, халааж ууршуулан концентрат бэлтгэх төхөөрөмж, автоклав; элсэн чихэр уусгах төхөөрөмж; термометр, манометр суурилуулсан, хөргөх дээж авах боломжтой ган сав
6 8421.19.00 Центрифуг
7 8419.89.00 Таглаа, бөглөө ариутгагч; савласан бүтээгдэхүүн ариутгагч
8 8421.21.00 Ус шүүх, цэвэрлэх, зөөлрүүлэх төхөөрөмж
9 8422.19.00 Сав дэвтээх, угаах, зайлах, ариутгах төхөөрөмж; авдар угаах машин
10 8422.20.00 Сав хатаах төхөөрөмж
11 8422.30.00 Савлах, таглах, бөглөх, шошго наах, код, огноо тавих төхөөрөмж
12 8422.40.00 Бүтээгдэхүүнийг багцлах, авдарлах, хайрцаглах, хайрцаг наах төхөөрөмж
13 8423.30.00 Дозлох /тогтоосон хэмжээгээр тунлах/ төхөөрөмж
14 8423.89.00 Жинлэх төхөөрөмж
15 8433.60.00 Жимс, жимсгэнэ угаах, цэвэрлэх, ангилах, зэрэглэх машин
16 8435.10.00 Жимс, жимсгэний шүүс гарган авах зорилгоор няцлах, нухах, шахах машин
17 8436.80.00 Жимс, жимсгэний мод, мөчир тайрах төхөөрөмж
18 8438.60.00 Жимс, жимсгэнэ хальслах, үр, шилбэ, ясыг нь авах, таллан хуваах, хэрчих, зүсэх, нухаж зутан болгох машин төхөөрөмж
19 8477.30.00 Хуванцар сав үлээж хэвлэх тоног төхөөрөмж
20 8479.20.00 Тослог үр, жимсийг боловсруулахад зориулсан нухах, бяцлах, тээрэмдэх төхөөрөмж; CO2-ын аргаар тос ялгах төхөөрөмж
21 8479.89.00 Жимс, жимсгэнэ хүлээн авах бункер; найрлагын хутгууртай ган сав
22 9027.50.00 Рефрактометр
13. УНДААНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8405.10.00 Уурын генератор
2 8413.81.00 Ус, шингэн бүтээгдэхүүн дамжуулах насос
3 8414.80.00 Хийн компрессор
4 8414.51.00 Салхилуур
5 8418.69.00 Сав хөргөгч тунел
6 8419.89.00 Халаах, буцалгах, хөргөх, ариутгах сав, төхөөрөмж; савласан ундаа ариутгах төхөөрөмж; бөглөө ариутгах төхөөрөмж, халаах хөргөх тоноглолтой камер
7 8421.21.00 Ус шүүх, цэвэрлэх, зөөлрүүлэх төхөөрөмж
8 8421.22.00 Ундаа шүүх, цэвэрлэх төхөөрөмж
9 8421.29.00 Саахрын уусмал шүүх шүүлтүүр
10 8422.30.00 Ундаа хийжүүлэх тогоо, төхөөрөмж; Савлах, бөглөх, шошго наах, код, огноо тавих машин
11 8422.19.00 Сав, авдар угаах төхөөрөмж
12 8422.20.00 Сав хатаах төхөөрөмж
13 8422.40.00 Савласан ундааг багцлах, авдарлах, хайрцаглах, хайрцаг наах төхөөрөмж
14 8423.30.00 Ундаа дозлох төхөөрөмж
15 8428.33.00 Туузан конвейр
16 8428.39.00 Гинжит конвейр
17 8477.30.00 Хуванцар сав үлээж хэвлэх тоног төхөөрөмж
18 8479.89.00 Механик хутгуур, эсхүл шингэн сэлгэлтийн шахуургаар тоноглогдсон, түвшний хэмжүүрээр тоноглогдсон найрлагын тогоо
Хутгууртай ган танк
19 9027.50.00 Рефрактометр
20 9027.80.00 Усны хлорын агууламжийг тодорхойлогч багаж
21 9031.80.00 Бохирдсон бүтээгдэхүүнийг автоматаар шалгах эталон багаж
14. ДАВСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8413.81.00 Уусмалын шахуурга
2 8419.39.00 Долооц хатаах төхөөрөмж
3 8422.30.00 Савлах төхөөрөмж
4 8422.40.00 Нийлэг уутны ам наах, багцлан боох төхөөрөмж
5 8423.30.00 Тогтоосон хэмжээгээр дозлох төхөөрөмж
6 8428.33.00 Туузан дамжуулагч
7 8428.39.00 Чичиргээт дамжуулах төхөөрөмж
8 8436.80.00 Давс, хужир, тэжээл холих зууруул
9 8452.29.00 Уут, шуудайны ам оёх хэрэгсэл
10 8474.10.00 Давс угаах төхөөрөмж
11 8474.20.00 Давс бутлах төхөөрөмж
12 8479.82.00 Иоджуулж холих төхөөрөмж
13 8479.89.00 Давсны бункер; малын тэжээлийн долооц шахах пресс
14 9027.80.00 Физик, химийн шинжилгээний багаж
15 8505.90.00 Металл цэвэрлэгээний соронзон
16 8428.32.00 Шнекэн дамжуурган, шанагат хутгуурт дамжуулагч
15.МАХНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Лабораторийн шилэн багаж аппарат, хуруу шил
2 7304.59.00 Шөл дамжуулах ган хоолой
3 73.09 Шингэн аммиакны коллектор
4 73.09 Усны танк
5 73.09 Маслын коллектор
6 73.09 Тос цуглуулах ган сав
7 73.09 Шөл хуримтлуулах сав
8 73.10 Дотор, дайвар бүтээгдэхүүнийг блоклон хэвлэж хөлдөөх ган сав
9 73.11 Вакуум хуримтлуулагч хасах даралтат сав
10 73.11 Хий цуглуулагч даралтат сав
11 76.12 Дотор, дайвар бүтээгдэхүүнийг блоклон хэвлэж хөлдөөх хөнгөн цагаан сав
12 8208.30.00 Махны машины хутга, мах, өөх хэрчих машины хутга, таташ холих машины хутга
13 8404.10.00 Экономайзер
14 8405.10.00 Уурын генератор
15 8413.30.00 Шингэн аммиак шахах насос
16 8413.50.00 Гомогенизатор насос
17 8413.50.00 Тосны насос
18 8413.60.00 Сэвсний насос
19 8413.70.00 Ялгадасны насос
20 8413.81.00 Цусны насос
21 8414.10.00 Вакуум насос
22 8414.30.00 Хөргөх төхөөрөмжийн компрессор
23 8414.80.00 Вакуум компрессор
24 8414.80.00 Ламинар бокс
25 8417.80.00 Толгой шийр хуйхлах зуух
26 8418.50.90 Мах блоклон хөлдөөгч
27 8418.61.00 Халуун тос хөргөх аппарат
28 8418.69.00 Мөсний шүүгээ
29 8418.69.00 Аммиак, фреоныг ууршуулан хөргөх конденсатор
30 8418.69.00 Усан хөргөлтийн конденсатор
31 8418.69.00 Хөргөх, хөлдөөх төхөөрөмж
32 8418.99.10 Хөргүүрийн сэнс
33 8418.99.10 Хөлдөөгчийн хөргөлтийн агрегат
34 8419.39.00 Ясны гурил хатаагч камер; вибро шигшигчтэй хатаагуур
35 8419.39.00 Яс, эвэр хатаагч
36 8419.39.00 Цус хатаагч турбин
37 8419.39.00 Вакуум хатаагч
38 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
39 8419.39.00 Утах камер
40 8419.40.00 Ус нэрэх аппарат
41 8419.50.00 Дулаан солилцуурын аппарат
42 8419.81.00 Мах чанах, шарах тогоо
43 8419.89.00 Тос хайлуулах уурын даралтат тогоо
44 8419.89.00 Яс чанагч даралтат тогоо
45 8419.89.00 Вакуум орчинд шөлийг өтгөрүүлэн чанах аппарат
46 8419.89.00 Автоклав
47 8419.89.00 Полиэтилен уутанд савласан ястай махыг халуун усанд агшаах камер
48 8419.89.00 Шөл ялгах уурын даралтат сеператор
49 8421.19.00 Тосыг шимэлдгээс ялгагч декандр
50 8421.19.00 Цусны бөөм плазм ялгагч сеператор
51 8421.19.00 Лабораторийн центрифуг
52 8421.29.00 Тос тунгалагжуулагч сеператор
53 8422.19.00 Мах, махан бүтээгдэхүүн түгээн борлуулахад шаардагддаг хуванцар сав угаах машин
54 8422.30.00 Тос савлагч машин
55 8422.30.00 Цусны гурил доозлон савлагч
56 8422.30.00 Мах, хагас болон бэлэн бүтээгдэхүүнийг вакуум ба агаарын найрлагатайгаар савлах машин
57 8422.30.00 Консерв савлах, таглах, битүүмжлэх, шошголох, огноо тавих машин
58 8422.40.00 Махыг полиэтилен хальсаар ороох машин; полиэтилен уутны хүрээ наагч машин
59 8423.82.00 Жинлэх төхөөрөмж /30 кг-5000 кг даацтай/
60 8424.89.00 Мах угаах автомат шүршүүрийн төхөөрөмж
61 8425.11.00 Өргөх, буулгах цахилгаан таль
62 8428.10.00 Лифтэн тавцан
63 8428.33.00 Туузан конвейр
64 8428.39.00 Гинжит конвейр
65 8428.39.00 Гэдэс гарган ялгагч вандан конвейр
66 8428.39.00 Цусны гурил зөөгч транспортёр
67 8428.90.00 Дүүжин зам; мал, гахайг дүүжин замд хүргэх налуу элеватор; өргөх, буулгах механизм, техник хэрэгсэл
68 8436.10.00 Мах, ясны гурил хийх төхөөрөмж
69 8438.50.00 Муужруулах бокс
70 8438.50.00 Эвэр тайрах машин
71 8438.50.00 Бодын арьс өвчих цахилгаан нударга; арьс хуулах төхөөрөмж
72 8438.50.00 Гулууз махыг цахилгаанаар цохиж, агшсан булчинг сулруулах цахилгаан стимулятор
73 8438.50.00 Гахайн үс зумлах төхөөрөмж
74 8438.50.00 Махны машин, мах хөрөөдөх машин
75 8438.50.00 Мах сийрүүлэгч, зөөллөгч машин
76 8438.50.00 Мах, өөх хэрчих, зүсэх машин
77 8438.50.00 Мах давсалгааны тариур
78 8438.50.00 Гүзээ, дотор эрхтэн, өлөн гэдэс, толгой шийр угаах, цэвэрлэх машин, төхөөрөмж
79 8438.50.00 Туурай салгагч
80 8438.50.00 Өөх, тос шахагч пресс
81 8438.50.00 Яс, эвэр хөрөөдөх, бутлах машин, бутлагч тээрэм
82 8438.80.90 Бууз, банш хэвлэх машин
83 8438.90.00 Махны машины шүүр
84 8452.29.00 Шуудайны ам оёгч машин
85 8453.10.00 Арьс халимлагч машин
86 8460.39.00 Махны машины хутга ирлэх машин
87 8467.19.00 Бог малын өвчүү нээх хийн хайч
88 8467.22.00 Бог малын өвчүү нээх цахилгаан гар хөрөө; гулууз таллан хуваах цахилгаан гар хөрөө; яс, махны универсал цахилгаан гар хөрөө
89 8467.29.00 Бог малын өвчүү нээх цахилгаан хайч
90 8467.89.00 Гидравлик хайч, гидравлик бахь
91 8479.82.00 Давс бутлах тээрэм
92 8479.82.00 Шөлний гомогенизатор
93 8479.82.00 Махыг нухаш болгох коллоид тээрэм
94 8479.82.00 Дезинтегратор
95 8479.89.00 Цус хутгагч хутгуур
96 8479.89.00 Ясны шөлнөөс тос ялгагч сав
97 8479.89.00 Шөл найруулагч хутгуурт сав
98 84.81 Хаалт, хавхлага, вентиль, клапан
99 8543.70.00 Металл илрүүлэгч
100 9011.80.00 Лабораторийн микроскоп
101 90.16 Лабораторийн аналитик жин
102 9018.32.00 Цус хатгаж, юүлэх хөндий зүү
103 9025.19.00 Термометр
104 9025.80.00 Чийглэг хэмжигч
105 9026.10.00 Аммиакны түвшин хэмжигч
106 9026.20.00 Манометр
107 9027.20.00 Хроматограф
108 9027.80.00 Мах, махан бүтээгдэхүүний физик химийн үзүүлэлт /уураг, тос, чийг, рН, усны идэвх, ус холбох чадвар, температур, зөөлөн чанар/ тодорхойлох, хэмжих багаж
109 9032.10.00 Термостат
110 9032.89.00 Автомат удирдлагын самбар
16. ХИАМ, КОНСЕРВНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8208.30.00 Махны үйлдвэрийн махны машины хутга; мах, өөх хэрчих машины хутга; таташ холих машины хутга
2 8414.30.00 Хөргөх төхөөрөмжийн компрессор
3 8414.80.00 Ламинар бокс
4 8418.50.90 Мах блоклон хөлдөөгч
5 8418.69.00 Мөсний шүүгээ
6 8418.99.10 Хөлдөөгчийн хөргөлтийн агрегат
7 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
8 8419.81.00 Чаналгын тогоо; мах шарах машин
9 8419.89.00 Хиам шарах, чанах, утах универсал камер; консерв ариутгах төхөөрөмж; автоклав
10 8422.19.00 Хиам, мах, махан бүтээгдэхүүн түгээн борлуулахад шаардагддаг хуванцар сав угаах машин
11 8422.30.00 консерв савлах, таглах, шошголох, огноо тавих машин;
12 8422.40.00 Савласан хиамны бүрхэвчний ам боох машин; зайдас мушгих машин
13 8438.50.00 Хиам найрах машин
14 8438.50.00 Хиамны таташ савлах машин
15 8438.50.00 Махыг давс, амтлагчтай холих машин
16 8438.50.00 Мах хөрөөдөх машин
17 8438.50.00 Махны машин
18 8438.50.00 Мах, өөх хэрчих машин; давслах тариур
19 8438.50.00 Махыг уусмалаар тарих тариур
20 8438.50.00 Мах зөөлрүүлэх машин
21 8438.90.00 Махны машины шүүр
22 8460.39.00 Хутга ирлэх цахилгаан машин
23 8543.70.00 Металл илрүүлэгч
24 9011.80.00 Лабораторийн микроскоп
25 9025.19.00 Термометр
26 9025.80.00 Чийглэг хэмжигч
27 9026.20.00 Даралт хэмжигч
28 9027.20.00 Хроматограф
29 9027.80.00 pH-метр; калориметр
17. КОНСЕРВЫН ЛААЗНЫ ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8414.59.00 Лааз шидэгч хийн вентилятор
2 8414.80.00 Хийн компрессор; вакуум компрессор
3 8419.39.00 Будаг, лак хатаагч туннелэн зуух
4 8419.39.00 Тагны резин хатаагч зуух
5 8428.39.00 Лааз дамжуулах конвейр
6 8428.90.00 Өргөх, буулгах тавцан
7 8443.13.00 Лаазны хээ, будаг, лак тавих офсет хэвлэлийн машин
8 8462.10.00 Лааз хэвлэгч пресс
9 8462.10.00 Таг хэвлэгч пресс
10 8462.29.00 Тагны ирмэг нугалагч машин
11 8462.29.00 Угсармал лаазны их бие хийх машин
12 8462.39.00 Лааз, тагны төмөр хайчлагч хайч
13 8462.29.00 Лаазны ирмэг дэрвийлгэгч машин
14 8462.99.00 Лаазанд ёроол хийгч машин
15 8462.99.00 Хаягдал төмөр шахах пресс
16 8479.89.00 Таг резиндэгч машин
17 8515.39.00 Угсармал лаазны их биеийг гагнах машин
18 9031.80.00 Лаазны битүүмж шалгах машин
18. КЕТЧУП, МАЙОНЕЗ, УРГАМЛЫН ТОСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.11 Агаар хуримтлуулагч
2 8405.10.00 Уурын генератор
3 8413.81.00 Насос
4 8414.10.00 Вакуум үүсгэгч
5 8414.80.00 Де-аэратор
6 8414.80.00 Агаарын компрессор
7 8418.69.00 Шингэн хөргөх төхөөрөмж
8 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
9 8419.50.00 Дулаан солилцогч
10 8419.81.00 Уураар халаах хэрэгсэл
11 8419.81.00 Чаналгын тогоо
12 8419.89.00
Ариутгах төхөөрөмж; өтгөрүүлэгч; автоклав, пастеризатор, стерилизатор
13 8421.29.00 Тос шүүх төхөөрөмж
14 8421.39.00 Скруббер
15 8422.20.00 Лонх, сав суулга цэвэрлэх, хатаах төхөөрөмж
16 8422.30.00 Майонез, кетчуп, ургамлын тос савлах, таглах, шошголох, огноо тавих төхөөрөмж
17 8422.40.00 Багцлах, хайрцаглах төхөөрөмж
18 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
19 8423.30.00 Бараа материалыг тогтоосон жингээр уутлах, савлахад зориулсан жинлүүр (бункерийн жинлүүр орно)
20 8423.30.00 Дозлогч
21 8423.81.00 30 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
22 8423.82.00 30 кг-аас их боловч 5000 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
23 8423.90.10 Жинлүүрийн туухай
24 8428.33.00 Туузан конвейр
25 8433.59.00 Ургамал цайруулах төхөөрөмж
26 8433.60.00 Ургамал, ногоо цэвэрлэх, ялгах, иш салгах машин
27 8433.60.00 Ургамал ангилах төхөөрөмж
28 8438.60.00 Бяцлагч машин
29 8479.82.00 Динамик холигч
30 9016.00.00 Аналитик жин
31 9027.80.00 Фосфатид тодорхойлох төхөөрөмж
32 9032.89.00 Удирдлагын систем
19. ТӨРӨЛ БҮРИЙН ХҮНСНИЙ НОГОО НӨӨШЛӨХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8405.10.00 Уурын генератор
2 8414.80.00 Хийн компрессор
3 8418.69.00 Хөлдөөх болон хөргөх төхөөрөмж
4 8419.50.00 Дулаан солилцооны аппарат
5 8419.89.00 Ариутгах төхөөрөмж /автоклав, пастеризатор, стерилизатор/
6 8419.81.00 Шарах тогоо, чанагч тогоо
7 8419.89.00 Бланшор
8 8422.19.00 Шил сав угаагч машин
9 8422.30.00 Савлах, пакетлах, шил таглах машин
10 8422.30.00 Уусмал савлагч, уусмал найруулагч машин
11 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
12 8423.30.00 Тогтоосон жинг хэмжихээр тохируулсан жинлүүр
ба бараа материалыг тогтоосон жингээр уутлах,
савлахад зориулсан жинлүүр (бункерийн жинлүүр
орно)
13 8423.30.00 Төрөл бүрийн амтлагч, тос дозлогчууд
14 8423.81.00 30 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
15 8423.82.00 30 кг-аас их боловч 5000 кг-аас ихгүй даацын
жинлэх төхөөрөмж
16 8428.33.00 Хүнсний ногоо дамжуулах төрөл бүрийн конвейрууд
17 8433.60.00 Хүнсний ногоо цэвэрлэх, угаах, ангилах, ялгах машин төхөөрөмж
18 8438.60.00 Хүнсний ногоо хальслах, хэрчих машин
19 8479.82.00 Хүнсний ногоо холих, хутгах машин
20 8479.82.00 Саахар нунтаглагч
21 9027.80.00 Ногооны давс сахар, хүчил тодорхойлох аппаратууд
20. ТАЛХ, НАРИЙН БООВНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Лабораторийн шилэн сав, шилэн багаж
2 8405.10.00 Уурын генератор
3 8414.80.00 Лабораторийн сорох шүүгээ
4 8414.80.00 Хийн компрессор
5 8417.20.00 Жигнэх пийшин /цахилгаан биш/
6 8418.69.00 Хөргөх, хөлдөөх төхөөрөмж
7 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
8 8419.40.00 Ус нэрэгч
9 8419.81.00 Чанах тогоо
10 8419.89.00 Хөөлгөх шүүгээ
11 8419.89.00 Автоклав
12 8419.89.00 Усан банн
13 8420.10.00 Зуурсан гурилыг өнхрүүлэн элдэх машин
14 8422.40.00 Савлагааны машин
15 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
16 8423.30.00 Тогтоосон жинг хэмжихээр тохируулсан жинлүүр ба бараа материалыг тогтоосон жингээр уутлах, савлахад зориулсан жинлүүр (бункерийн жинлүүр орно)
17 8423.30.00 Жин хэмжүүр
18 8423.30.00 Түүхий эдийн жин /дозлогч/
19 8423.81.00 30 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
20 8423.82.00 30 кг-аас их боловч 5000 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
21 8423.90.10 Жинлүүрийн туухай
22 8424.20.00 Ус шүршигч
23 8427.90.00 Үйлдвэрийн тэргэнцэр
24 8428.33.00 Зуурмаг дамжуулагч
25 8428.39.00 Гурил дамжуулах шнек хоолой
26 8437.80.10 Гурил шигшигч
27 8437.80.20 Үр тариа боловсруулах тоног төхөөрөмж
28 8438.10.00 Тогоотой зуурмаг хөмрөгч
29 8438.10.00 Талх зүсэгч машин, зүсэгчийн хутга
30 8438.10.00 Таслагч машин
31 8438.10.00 Бөөрөнхийлөгч машин
32 8438.10.00 Гурил хөөргөгч
33 8438.10.00 Талх, нарийн боов, бялуу үйлдвэрлэх иж бүрэн урсгал шугам; хэлбэржсэн зуурмаг дээр үр цацагч
34 8438.10.00 Крем цохигч
35 8438.10.00 Бисквит цохигч
36 8438.10.00 Нухагч машин
37 8438.10.00 Хэвлэх, хэлбэржүүлэх машин
38 8438.20.00 Шоколад хайлуулах машин
39 8438.20.00 Өнгөлгөөний машин
40 8438.20.00 Чихэр, какао, шоколад зэрэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмж
41 8438.20.00 Шоколад цутгах машин
42 8479.82.00 Сахар няцлагч /бултай/
43 8479.89.00 Түүхий эдийг уусгагч
44 8479.89.00 Силос болон бункер
45 8514.30.00 Талх жигнэмэг, амтат боов жигнэх цахилгаан зуух, пийшин, лабораторийн зориулалттай шатаах шүүгээ
46 9016.00.00 Аналитик жин
47 9027.50.00 Рефрактометр
48 9027.80.00 Сахарометр
49 9027.80.00 Уналтын тоо тодорхойлох төхөөрөмж
50 9027.80.00 Журавелийн багаж
51 9032.20.00 Усны даралтыг тогтмол баригч /маностат/
21. ЗАГАСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8418.69.00 Загас хөлдөөх төхөөрөмж
2 8419.39.00 Загас утах төхөөрөмж
3 8419.81.00 Загасны мах чанах тогоо, шарах төхөөрөмж
4 8419.89.00 Загасны түрс үржүүлгийн лаборатори
5 8438.80.90 Түрс ангилах төхөөрөмж
6 8422.30.00 Хүнсний хэрэгцээний түрсийг нөөшлөх төхөөрөмж
7 8438.80.90 Загасны яс сугалах төхөөрөмж
8 8454.30.00 Лааз хэвлэх төхөөрөмж
22.ШУВУУНЫ АЖ АХУЙ
№ БТКУС-ийн
код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8433.60.00 Өндөг цэвэрлэх, ангилах, зэрэглэх машин
2 8436.10.00 Шувууны тэжээл бэлтгэх тоног төхөөрөмж /овьёос, арвай няцлах, буудай, эрдэнэ шиш, арвай, тэжээлийн бусад ургамлыг нунтаглах, бутлах машин/
3 8436.21.00 Өндөг дарагч /инкубатор/, дэгдээхэй бойжуулагч /брудер/
4 8436.29.00 Тэжээх, өндөглүүлэх блок; өндөг шалгагч
5 8436.91.00 Өндөг дарагч (инкубатор/, дэгдээхэй бойжуулагч /брудер/-ийн эд анги
Гурав. Барилгын үйлдвэрлэл:
23. БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8402.12.00 Уурын тогоо
2 8402.19.00 Өндөр даралтын уурын тогоо
3 8414.51.00 Үйлдвэрийн салхилуур
4 8414.80.00 Хийн компрессор
5 8417.80.00 Тоосго, чулуунцар, эрдэс хөвөн, хөнгөн дүүргэгч шатаах зуух
6 8418.40.00 Лабораторийн хөлдөөгч
7 8418.69.00 Хөргөх төхөөрөмж
8 8419.39.00 Элс, шавар, тоосго, хатаах төхөөрөмж
9 8419.89.00 Өндөр даралтын автоклав; үрэл хөөлгөх тогоо цементийн сорьц чанах лабораторийн тогоо
10 8474.80.00 Шөрмөслөг бүтцэд шилжсэн чулууг хавтгайлан цувих машин
11 8421.39.00 Тоос шүүх төхөөрөмж
12 8422.30.00 Цемент, засал чимэглэлийн хуурай материал савлах төхөөрөмж
13 8423.82.00 Хуурай хольц, шохойн чулуу, шавар, гөлтгөнө жинлэх тугнуур
14 8426.11.00 Үйлдвэрлэлийн зориулалттай цахилгаан хөдөлгүүртэй өргүүр /кранбалк/
15 8427.20.00 Үйлдвэрийн зориулалттай зөөврийн тэргэнцэр
16 8428.32.00 Шанагат дамжуулагч
17 8428.90.00 Бүтээгдэхүүн өргөх, буулгах автомат хэрэгсэл
18 8462.39.00 Төмөр хайчлах машин
19 8428.33.00 Туузан дамжуулагч
20 8428.39.00 Элеватор; шурган дамжуулагч, гинжит дамжуулагч
21 8461.50.00 Төмөр хийц хөрөөдөх машин
22 8462.29.00 Төмөр нугалах машин
23 8463.10.00 Арматур сунгах булт төхөөрөмж
24 8463.90.00 Барилгын металл багана, I, H хэлбэрийн металл хийц боловсруулах машин
25 8464.90.00 Эрдэс хөвөн, магнийн хавтан, хөнгөн бетон зүсэх, захлах машин
26 8468.80.00 Олон цэгийн гагнуурын стенд
27 8474.10.00 Элс, хайрга шигших машин
28 8474.20.00 Шохойн чулуу, гөлтгөнө, шавар, керамик, хайрга бутлах, нунтаглах машин, тээрэм; хайрга бутлагч /лабораторийн/
29 8474.31.00 Бетон хольц зуурах машин төхөөрөмж; бетон зуурагч /лабораторийн/
30 8474.31.00 Цемент зуурагч /лабораторийн зориулалттай/
31 8474.39.00 Эрдэс түүхий эд, материалыг холих зуурагч
32 8474.80.00 Блок зүсэх төхөөрөмж; хөнгөн дүүргэгчтэй бетон гулдмайг зүсэх, захлах төхөөрөмж; гулдмай хэрчигч; олон үет хавтан шахах, наах пресс
33 8477.10.00 Дээврийн хуванцар материалыг даралтаар хэвлэх машин
34 8477.20.00 Хуванцар хоолой шахах, цувих машин /экструдер/
35 8479.82.00 Нийлэг давирхайн усан эмульс бүхий зутан бэлтгэгч
36 8479.89.00 Вакуум пресс; цемент агуулах үлээгчтэй бункер /силос/; шохойн чулуу, гөлтгөнө, шөрмөсөн чулуу агуулах бункер; элс, хайрганы бутралтыг шалгах цилиндр
37 8479.89.00 Хөөсрүүлэх төхөөрөмж; бетон эдлэл бэхжүүлэх камер; бетон хийц нягтруулах доргиурт ширээ
38 8480.10.00 Металл цутгах хэв
39 8480.60.00 Гулдмай, бетон хэвлэх хэв
40 8480.71.00 Хаймар буюу хуванцар цутгах хэв
41 8514.30.00 Цахилгаан нуман зуух, хонгилт /тунель/ зуух, эрдэс хөвөнгийн ба хөнгөн дүүргэгчийн босоо зуух; черепицийн зуух; дээж хатаах өндөр температурын лабораторийн цахилгаан зуух
42 90.16 Лабораторийн нарийн хэмжүүрт цахилгаан жин; аналитик жин
43 9024.10.00 Арматур сунгах пресс /лабораторийн/
44 9024.80.00 Бетон, тоосгоны шахалтын бат бэхийг тодорхойлох пресс; цемент, бетоны гулзайлтын бат бэх шалгах пресс; бетоны агаарын хэмжээг тодорхойлох багаж
45 9030.84.00 Материалын цацрагийг хэмжих аппарат
46 96.04 Элс, хайрга шигших лабораторийн шигшүүр
24. ЦЕМЕНТИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.11 Шахсан буюу шингэрүүлсэн хийн зориулалттай төмөр буюу ган сав
2 8414.59.00 Технологийн явцад агаар үлээх, сорох вентилятор
3 8414.80.00 Хийн компрессор
4 8417.10.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, цахиурлаг түүхий эдийг урьдчилан халаах, шатаах зуух
5 8419.89.00 Чулуунцарыг хөргөх зориулалттай камер, төхөөрөмж
6 8421.39.00 Технологийн явцад гарсан тоосыг шүүх, цэвэршүүлэх төхөөрөмж
7 8422.30.00 Цемент савлах машин
8 8423.30.00 Бункерийн жинлүүр
9 8423.82.00 Цементийн хольц материалыг жинлэх төхөөрөмж
10 8424.89.00 Ус тоосруулан цацагч төхөөрөмж
11 8426.19.00 Үйлдвэр дотор суурилуулах дүүжин кран
12 8428.20.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах төхөөрөмж
13 8428.32.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах хутгуурт төхөөрөмж
14 8428.33.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах туузан төхөөрөмж
15 8428.39.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах ялтсан, тавган төхөөрөмж
16 8474.20.00 Түүхий эд материалыг бутлах, нунтаглах төхөөрөмж
17 8479.82.00 Доргиурт шигшигч, дамжуулагч төхөөрөмж
18 8479.89.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, гөлтгөнө, нүүрс хадгалах, нөөцлөх, бункер, силос
19 84.81 Хаалт, хавхлаг
20 85.01 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн цахилгаан хөдөлгүүр
21 8505.90.00 Цахилгаан соронзон ялгагч
22 9024.80.00 Бетоны бат бэх, суналт, гулзайлтыг турших тоног төхөөрөмж
23 9027.30.00 Спектрометр
24 9027.80.00 Цементийн химийн найрлагыг тодорхойлох багаж
25 9032.89.00 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн автомат удирдлагын төхөөрөмж
25. ТӨМӨРЛӨГ, МЕТАЛЛ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 84.54 Металлургийн буюу металл цутгах үйлдвэрийн зориулалттай конвертер, цутгуурын шанага, цутгамлын хэв болон цутгах машин
2 84.55 Металл цувих суурь машин, түүний бул
3 84.57 Металл боловсруулах суурь машины боловсруулагч төв, нэг байрлалд боловсруулах, шилжүүлэн боловсруулах олон байрлалтай суурь машин
4 84.58 Металл зорох токарийн суурь машин /эргэлдэх төв орно/
5 84.59 Зүйл 84.58-д заасан токарийн суурь машин /эргэлдэх төв/-аас бусад металл өрөмдөх, нүхлэх, зорох, дотно, гадна эрээс гаргах суурь машин /чиглүүлэгч хүчний толгой бүхий суурь машин орно/
6 84.61 Металл буюу металлкерамикийг туушид нь харуулдах, өөлж зорох, зорж ухах, хэлбэх, араа шүдийг засч өнгөлөх, хөрөөдөх, огтлох суурь машин болон материалыг хасч багасгах замаар металл буюу металлкерамикийг боловсруулах, бусад газар тусгайлан заагдаагүй бусад суурь машин
7 84.62 Металлыг давтах, лантуудах буюу хэвлэн цохих машин /пресс орно/; нугалах, эвхэх, тэнийлгэх, хавтгайлан тэгшлэх, хайчлах, цоолох, эсгэн үзүүрлэх суурь машин /пресс орно/; металл буюу металл карбидыг боловсруулах дээр дурдагдаагүй пресс
8 84.63 Материалыг хасч багасгалгүйгээр металл буюу металлкерамикийг боловсруулах бусад суурь машин
9 8514.20.00 Индукцийн буюу диэлектрикийн алдагдлаар ажилладаг зуух /Зөвхөн 250 кг-аас доош багтаамжтай/
10 8514.40.00 Индукцийн буюу диэлектрикийн алдагдлаар материалыг дулааны аргаар боловсруулах тоног төхөөрөмж
11 9024.10.00 Металлын механик шинж чанарыг тодорхойлох турших машин, багаж
12 9027.30.00 Металлын химийн найрлагыг тодорхойлох спекрометр /Эмиссийн оптик, рентген туяаны флуресцентийн/
Дөрөв.Эмийн үйлдвэрлэл:
26. ЭМИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 6903.10.00 Лабораторийн муфель зуух
2 70.17 Лабораторийн зориулалттай шилэн багаж, аппарат, сав
3 7309.00.00 Цэвэр ус, нэрмэл ус, уусмал хадгалах танк
4 8405.10.00 Уурын генератор
5 8414.10.00 Вакуум үүсгэгч аппарат
6 8414.80.00 Хийн компрессор
7 8414.80.00 Ламинар бокс
8 8414.80.00 Сорох шүүгээ
9 8414.80.00 Анаэростат
10 8418.10.00 Химийн болон микробиологийн шинжилгээнд хэрэглэгдэх бодис, урвалж хадгалах хөргөгч
11 8418.69.00 Хөргөх төхөөрөмж
12 8419.20.00 Үйлдвэрийн агаар ариутгах тоног төхөөрөмж
13 8419.39.00 Ургамал, мөхлөг, эм хатаах төхөөрөмж
14 8419.39.00 Хөлдөөн хатаагч
15 8419.40.00 Ус нэрэх төхөөрөмж
16 8419.89.00 Ус ариутгах төхөөрөмж; цавуу буцалгах, ургамлын ханд гарган авах цамцтай тогоо
17 8419.89.00 Эмийн шилэн сав ариутгах төхөөрөмж
18 8419.89.00 Тун шил, уутанд савласан уусмал эм болон бинт ариутгах автоклав
19 8419.89.00 Усан банн
20 8419.89.00 Үрлийн тогоо
21 8421.19.00 Центрифуг
22 8421.21.00 Ус шүүх, цэвэрлэх, зөөлрүүлэх, эрдэсгүйжүүлэх тоног төхөөрөмж
23 8421.29.00 Зейтцийн аппарат
24 8422.19.00 Эмийн шилэн сав угаагч машин
25 8422.20.00 Эмийн шилэн сав хатаах төхөөрөмж
26 8422.30.00 Тун шилэнд эм дүүргэх, дүүргэлтийг шалгах, битүүмжлэх, савлах, цуврал дарах машин
27 8422.30.00 Капсулд эм дүүргэгч машин
28 8422.30.00 Эм, тосон түрхлэг, цайг савлах, таглах, бөглөх, дүүргэлтийг шалгагч, битүүмжлэх, шошголох, цуврал дарах машин
29 8422.40.00 Эмийн хайрцаг баглах, үдэх, цавуудах машин; эмийн гялгар уут наах машин
30 8422.40.00 Эм, тариа хайрцаглах, багцлах, битүүмжлэх машин
31 8424.89.00 Эм бүрэх машин
32 8424.89.00 Ургамал угаах машин
33 8432.80.00 Ургамал хэрчих машин
34 8443.39.00 Тун шилэн дээр нэр, огноо, серийн дугаар лазераар бичих машин
35 8477.10.00 Тариур хийх машин
36 8479.82.00 Эмийн түүхий эд холих, мөхлөгжүүлэх машин
37 8479.82.00 Эмийн ургамал бутлах, нунтаглах машин
38 8479.82.00 Соронзон холигч
39 8479.89.00 Эмийг шахмал хэлбэрт оруулах машин
40 8479.89.00 Капсул өнгөлөх машин
41 8479.89.00 Эм, уусмал найруулах танк
42 8479.89.00 Ферментатор тогоо
43 8479.89.00 Эм сэгсрэн уусгагч
44 8514.30.00 Лабораторийн цахилгаан зуух
45 9011.80.00 Лабораторийн микроскоп
46 90.16 Аналитик жин
47 9025.80.00 Чийг хэмжигч
48 9027.20.00 Хроматограф
49 9027.30.00 Спектрофотометр
50 9027.50.00 Рефрактометр
51 9027.50.00 Поляриметр
52 9027.80.00 pH-метр
53 9027.80.00 Дөлөн фотометр
54 9027.80.00 Кондуктометр
55 9027.80.00 Вискозиметр
56 9027.80.00 Хайлах температур тодорхойлох багаж
57 9027.80.00 Хэт ягаан туяагаар чанарын шинжилгээ хийх аппарат
58 9031.49.00 Тун шилтэй эмийн механик хольц шалгах оптик төхөөрөмж
59 9031.49.00 Оптик хяналтын ширээ
60 9031.80.00 Шахмал эмийн үрэлт тодорхойлогч багаж
61 9031.80.00 Шахмал эмийн бат бөх чанарыг тодорхойлогч багаж
62 9031.80.00 Хэт авианы усан ванн
63 9031.80.00 Шахмалын уусалт, задралт тодорхойлох аппарат
64 9031.80.00 Ууттай уусмалын битүүмжлэлийг даралтаар шалгах төхөөрөмж
65 9032.10.00 Термостат
Тав. Бусад:
27. БИОХИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 3917.21.00 Исгэх, шингэн дамжуулах хуванцар хоолой
2 3917.31.00 Биохий дамжуулах хуванцар хоолой
3 3917.40.00 Биохий дамжуулах хуванцар хоолойн холбоос
4 3922.10.00 Биохийн ус тунгаах хуванцар сав
5 4008.11.00 Биохийн усан хураагуурын резин хөшиг
6 4016.95.00 Биохийн хуурай хураагуур
7 7019.90.00 Биохий исгэх зориулалттай шилэн мяндсаар хийсэн сав
8 73.11 Биохий хадгалах сав
9 8413.70.00 Биошаарны насос
10 8413.81.00 Исгэх шингэн, биошингэний насос
11 8414.40.00 Хийн зөөврийн компрессор
12 8414.80.00 Биошингэнийг хүчилтөрөгчжүүлэх машин
13 8419.39.00 Биошаар хатаах машин
14 8421.29.00 Исгэх шингэн дэх хатуу зүйлсийг ялгах шигшүүр, шүүлтүүрийн төхөөрөмж; биошаарыг ялгах төхөөрөмж
15 8419.89.00 Исгэх шингэний цахилгаан халаагуур
16 8421.39.00 Биохийн цэвэршүүлэгч
17 8422.30.00 Биобордоо уутлах, савлах машин
18 8423.30.00 Биобордооны бункерийн жинлүүр
19 8428.33.00 Биобордооны конвейр
20 8479.82.00 Исгэх шингэнийг хутгах төхөөрөмж
21 84.81 Хаалт, хавхлаг, крант
22 9025.11.00 Термометр
23 9025.19.00 Термопар
24 9026.20.00 Биохийн даралтын манометр
25 9028.10.00 Биохийн тоолуур
26 9032.81.00 Биохийн гал хариулагч төхөөрөмж
28. ХАГАС КОКСЫН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн
код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.09 Нүүрс өгөх сав; хагас кокс хадгалах сав; зөөлрүүлсэн усны сав
2 8405.10.00 Уурын генератор
3 8413.70.00 Давирхайн насос
4 8413.81.00 Зөөлрүүлсэн усны насос
5 8417.80.00 Коксын зуух
6 8419.89.00 Хөргөх цамхаг
7 8421.21.00 Ус зөөлрүүлэгч
8 8421.39.00 Хий шүүх, хүхэргүйжүүлэгч төхөөрөмж
9 8428.33.00 Нүүрс, хагас коксын туузан конвейр
10 8414.80.00 Агаар үлээгч; агаарын /хийн/ даралтын насос
11 84.81 Хаалт, хавхлаг
12 9026.80.00 Дулааны тоолуур
13 9027.10.00 Хий, утаа шинжлэх лабораторийн багаж; утааны детектор
14 9027.80.00 Кокс шинжлэх багаж
15 9028.10.00 Хийн тоолуур
16 9032.89.00 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн автомат удирдлагатай хяналтын самбар; чийг баригч
эх сурвалж: www.ecustoms.mn
АЛБАН ТАТВАРААС ЧӨЛӨӨЛӨГДӨХ ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ЗОРИУЛАЛТ БҮХИЙ ТОНОГ ТӨХӨӨРӨМЖ,
ЗАРИМ СЭЛБЭГ ХЭРЭГСЛИЙН ЖАГСААЛТ
Нэг. Хөнгөн үйлдвэрийн салбар:
1. ОЁДОЛ, СҮЛЖМЭЛИЙН ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8414.10.00 Вакуумын насос
2 8414.80.00 Сорох шүүгээ; хийн компрессор
3 8443.19.00 Хувцасны үлгэр хэвлэх принтер /плоттер/
4 8447.11.00 Дугуйлан /битүүлэн/ сүлжих машин
5 8447.12.00
6 8447.20.10 Хавтгайлан сүлжих машин
7 8447.20.20 Сүлжээсэн оёдлын машин
8 8448.51.00 Дэгээ, зүү
9 8451.30.00 Индүүдэх машин, халаагуурт пресс
10 8451.40.00 Угаах, цайруулах, будах машин
11 8451.50.00 Хуйлах, хайчлах, нүхлэх, эсгэх машин
12 8452.21.00 Оёдлын машин
13 8452.29.00
14 9017.10.00 CAD/CAM төхөөрөмж
15 9031.49.00 Хүний биед хувцасны загварын хэмжилт хийх төхөөрөмж
2. НООС, НООЛУУРЫН ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
2 8423.30.00 Тогтоосон жинг хэмжихээр тохируулсан жинлүүр
3 8423.81.00 Жинлэх төхөөрөмж
4 8423.82.00
5 8423.90.10 Жинлүүрийн туухай
6 84.44 Нэхмэлийн химийн мяндас цувих, бүтэцжүүлэх, хэрчих машин
7 84.45 Нэхмэлийн мяндас бэлтгэх, ээрэх, томох, эрчлэх, нэхмэлийн утас ороох машин; хүр хорхойн бүрхүүл ороох машин
8 84.46 Нэхмэлийн суурь машин
9 84.47 Сүлжмэлийн машин
10 84.48 Зүйл 84.44-84.47-д хамаарах машин, туслах төхөөрөмжийн эд анги, тоног хэрэгсэл
11 84.49 Эсгий, техникийн эсгий, нэхээсгүй материалыг хийх, засах машин бүрх малгайн хэлбүүр.
12 84.51 Нэхмэлийн ээрмэл, даавуу, нэхмэл эдлэлийг угаах, цэвэрлэх, мушгих, хатаах, индүүдэх, уураар индүүдэх, цайруулах, будах, зөөлрүүлэх, засал хийх, хучаас тавих, нэвчээх машин төхөөрөмж; нэхмэл даавууг хуйлах, дэлгэх, эвхэх, хайчлах, нүхлэх машин, тэдгээрийн эд анги
13 9024.80.00 Сүлжмэл утас, даавууны чанар шалгах машин
14 9031.80.00 Нэхмэл материал шалгах багаж, хэрэгсэл
3. АРЬС ШИРНИЙ ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8414.10.00 Вакуумын насос
2 8414.80.00 Сорох шүүгээ; хийн компрессор
3 8420.10.00 Хавтгайлан цувих машин
4 8421.19.00 Центрифугэн хатаагч
5 8421.29.00 Бохир ус цэвэрлэх ба шүүх төхөөрөмж; ультра, микро шүүгч
6 8424.20.00 Будаг шүршигч буу
7 8428.33.00 Туузан конвейр
8 8451.10.00 Хуурай хими цэвэрлэгээний машин
9 8451.30.00 Савхин эдлэл индүүдэх машин
10 8452.21.00 Оёдлын машин
11 8452.29.00
12 8452.30.00 Оёдлын машины зүү
13 8453.10.00 Арьс шир боловсруулах машин
14 8453.20.00 Гутал хийх, засах машин
15 8453.80.00 Арьс ширэн, үслэг, савхин эдлэл хийх, засах машин
16 8453.90.00 Арьс шир идээлэх, боловсруулах, арьс ширэн буюу савхин гутал, бусад эдлэл хийх, засах машины эд анги
17 8460.31.00 Эсгүүрийн хутга ирлэх, хурцлах машин
18 8479.82.00 Будаг, химийн бодис холих, хутгах машин
19 9017.10.00 CAD/CAM төхөөрөмж
20 9031.80.00 Арьс ширний гадаргуу хэмжих электрон машин
21 9032.10.00 Термостат
22 9032.89.00 Хий, шингэний автомат тохируулга, удирдлагын аппарат
4. МОД БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8417.80.00 Модон банз хатаах камерыг халаах, хатуу түлшээр галладаг уурын зуух
2 8419.32.00 Мод хатаах камер
3 8424.20.00 Будаг шүршиж өнгөлөх шүршигч буу
4 8465.91.00 Мод хөрөөдөх машин
5 8465.92.00 Мод харуулдах, өөлөх, зорох, сам, углуурга, заадал гаргах машин
6
8465.93.00 Мод зүлгэх, өрөвтүүлэх, өнгөлөх машин
7 8465.95.00 Мод өрөмдөх, цүүцдэх машин
8 8465.96.00 Модон хуулга гаргах машин
9 8465.99.00 Мод зүйж наах машин
10 8479.30.00 Модны үртэс, зоргодос, целлюлозон ширхэглэгийг шахаж зоргодсон, эслэг хавтан хийх пресс, шахмал болон хорголжин түлш хийх машин, модыг нааж шахах шахуургын машин
5. ХЭВЛЭЛИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 84.40 Ном дэвтэрлэх, хавтаслах, оёх машин, төхөөрөмж /номын шил оёх машин орно/, тэдгээрийн эд анги
2 8441.10.00 Цаас зүсэх, хэрчих машин; хаяг, шошго зүсэх машин
3 84.42 Хэвлэлийн хавтан, цилиндр /бул/ буюу хэвлэлийн бусад хэрэглэгдэхүүнийг бэлтгэх, хийх зориулалттай машин, аппарат, төхөөрөмж; хэвлэлийн хавтан, цилиндр болон бусад хэрэглэгдэхүүн; хэвлэлийн зориулалтаар бэлтгэсэн /жишээ нь: хавтгайлсан, тэгшилсэн буюу өнгөлсөн/ хавтан, цилиндр болон чулуун бар
4 8443.11.00 Офсет хэвлэлийн машин /хуйлмал цаасан дээр хэвлэх/
5 8443.12.00 Офсет хэвлэлийн машин /22 х 36 см-ээс хэтрэхгүй хэмжээтэй хуудсан цаасан дээр хэвлэх/
6 8443.13.00 Офсет хэвлэлийн машин /бусад/
7 8443.14.00 Типографын өндөр хэвлэлийн машин /хуйлмал цаасан дээр хэвлэх/
8 8443.15.00 Типографын өндөр хэвлэлийн машин /хуйлмалаас бусад цаасан дээр хэвлэх/
9 8443.16.00 Флексографын хэвлэх машин
10 8443.17.00 Гүн хэвлэлийн машин
11 8443.91.00 Зүйл 84.42-т заасан машин, төхөөрөмжийн эд анги
6. ЦААСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 84.39 Целлюлозон ширхэгт материалаар зутан үйлдвэрлэх, цаас, картон үйлдвэрлэх, засал хийх тоног төхөөрөмж, тэдгээрийн эд анги
2 84.41 Цаасны зутан, цаас буюу картоны үйлдвэрлэлийн зориулалттай бусад машин төхөөрөмж /бүх төрлийн зүсэх, хэрчих машин орно/, тэдгээрийн эд анги
7. САВ, БАГЛАА БООДЛЫН ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8441.10.00 Цаас буюу картон зүсэх, хэрчих машин
2 8441.20.00 Цаас картонон уут, хүүдий, дугтуй хийх машин
3 8441.30.00 Хэвлэн шахахаас өөр аргаар картонон хайрцаг, сав, авдар, хоолой, торх буюу эдгээртэй төстэй сав хийх машин
4 8441.40.00 Цаасны зутан, цаас буюу картонд бүтээгдэхүүний хэлбэр оруулан хэвлэн шахах машин
5 8452.21.00 Уут, хүүдий оёх машин
6 8452.29.00
7 8475.29.00 Шилэн лонх, консервны шилэн сав хийх машин, тоног төхөөрөмж
8 8477.10.00 Хуванцар лонх, сав даралтаар хэвлэх машин
9 8477.20.00 Хуванцар лонх, сав үйлдвэрлэх экструдер
10 8477.30.00 Хуванцар лонх, савыг үлээлгэн хэв оруулах машин
11 8477.40.00 Хуванцар лонх, савыг вакуумаар болон дулааны аргаар хэвлэх машин
12 9024.80.00 Мод цаасны зутан, цаас буюу картоны шинж чанарыг турших үйлдвэрийн болон лабораторийн машин, төхөөрөмж
8. НАНО, БИОТЕХНОЛОГИЙН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Лабораторийн шилэн сав, багаж, аппарат; кварц кувет
2 73.09 Декантер
3 73.10 Ферментлэх танк
4 73.11 Шингэн азотын сав
5 8414.10.00 Вакуум насос /диффузийн насос/; вакуум аспиратор
6 8418.69.00 Циркуляциар хөлдөөгч
7 8418.99.10 Хөргүүрийн конденсатор
8 8419.20.00 Ариутгах шкаф
9 8419.39.00 Конвейртэй хатаагч; Вакуум хатаах зуух
10 8419.40.00 Ус, азот нэрэх, цэвэрлэх, ионгүйжүүлэх төхөөрөмж
11 8419.60.00 Агаар буюу бусад хийг шингэрүүлэх төхөөрөмж
12 8419.89.00 Биологийн эсийн болон нанобиотехнологийн судалгааны зориулалттай автоклав, хуурай ариутгагч; Лабораторийн инкубатор; Вакуум орчинд өтгөрүүлэгч; Нүүрсхүчлийн хийгээр хандлагч
13 8421.19.00 Цус ялгагч; ДНХ, нано нунтаг материалыг нягтаар нь ялгах центрифуг
14 8421.29.00 Бодис цэвэрлэх төхөөрөмж
15 8421.39.00 НЕРА стандартын агаарын шүүлтүүр
16 8422.20.00 Лабораторийн шилэн лонх, бусад сав цэвэрлэх, хатаах машин
17 8422.30.00 Бодис савлах төхөөрөмж
18 8424.20.00 Өндөр даралтаар шүршиж угаах машин
19 8424.89.00
20 8436.10.00 Малын тэжээл шахагч
21 8436.21.00 Өндөг дарагч инкубатор
22 8479.82.00 Нано нунтаг материал гарган авах зориулалттай бутлах, нунтаглах машин; 20-100 нм диаметртэй нано нунтаг материал гарган авах зориулалттай нано тээрэм нано нунтаг материал холих, хутгах машин; температурын тохируулгатай соронзон хутгагч төхөөрөмж; Өндөр хурдны вакуум хутгагч
23 8486.20.00 Хагас дамжуулагч хэрэгсэл үйлдвэрлэх машин, аппарат:
физик-уурын суултын төхөөрөмж /PVD/; хими-уурын суултын төхөөрөмж /CVD/; исэлдүүлэх зуух; молекуляр суултаар ургуулах төхөөрөмж /MBE/; термо-диффузийн төхөөрөмж; аннеалын зуух; химийн ба хуурай плазмын аргаар идүүлэх төхөөрөмж; ионжсон хийгээр бутлах төхөөрөмж; литографын төхөөрөмж; спин-центрифуг
24 8486.30.00
Хавтгай дэлгэц үйлдвэрлэх зориулалтын машин, аппарат: идүүлэх, боловсруулах, мөр гаргах болон цэвэрлэхэд зориулсан аппарат; центрифуган спин хатаагч; исэлдүүлэх, диффузлэх зуух, аннеалын зуух; физик-уурын суултын төхөөрөмж /PVD/; хими-уурын суултын төхөөрөмж /CVD/; зүлгэх, өнгөлөх машин; зүсэх, тэмдэглэх, зураас гаргах машин
25 8514.30.00 Нано нунтаг, нано материалыг 100°C-1500°C-д гарган авахад хэрэглэх, температур ба чийгшилтийн тохируулгатай конвекцийн зуух
26 90.11 Оптик микроскоп
27 90.12 Электрон микроскоп
28 9027.10.00 Хий буюу утаа шинжлэх аппарат; хий мэдрэгч
29 9027.30.00 Рентген фото-электрон спектрометр; хэт ягаан фото-электрон спектрометр; цөмийн соронзон резонанс спектрометр; электрон пара-соронзон резонанс спектрометр; люминесценц (флуоресценц ба фосфоресценц) спектрофотометр; хэт ягаан, үзэгдэх гэрлийн спектрофотометр; фурье хувиргалттай нил улаан спектрофотометр
30 9027.80.00
Калориметр; кварц кристалл микробаланс /QCM/; дифференциал термо-анализийн аппарат /DTA/; микро/нано нунтгийн хэмжээ болон гадаргуугийн талбайг тодорхойлох анализатор /particle analyser/
31 9030.20.00 Осциллоскоп, осциллограф
32 9030.31.00
Пико-амперметр; цахилгааны хүчдэл, гүйдлийг хэмжих универсал мультиметр
33 9030.33.00 Циклик вольтамметр /CV/
34 9030.89.00 Цахилгаан цэнэгийн давтамж хэмжигч
9. ХИМИ ЦЭВЭРЛЭГЭЭ
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8450.20.00 Угаалга, цэвэрлэгээний газрын зориулалттай угаалгын машин
2 8450.90.00 Угаалга, цэвэрлэгээний газрын зориулалттай угаалгын машины эд анги
3 8451.10.00 Хуурай цэвэрлэгээний машин
4 8451.29.00 Хатаагч машин
5 8451.30.00
Индүүдэгч машин ба уурын индүү /даралтат хавтан халаагуурт пресс орно/
6 8451.40.00 Цайруулах, будах машин
7 8451.90.00 Хуурай цэвэрлэгээний машин, хатаагч, индүүдэх, цайруулах, будах машины эд анги
10. АЛТ, МӨНГӨН ЭДЛЭЛ БЭЛЭГ ДУРСГАЛЫН ЗҮЙЛС ҮЙЛДВЭРЛЭЛ
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8454.30.00 Бэлэг дурсгалын зүйлсийн металл цутгах машин
2 8455.22.00 Өнгөт металл цувих машин
3 8456.10.00 Лазерийн технологиор сийлбэрлэх машин
4 8543.30.00 Электролизийн аргаар бүрж өнгөлөх машин
5 8461.90.00 Сийлбэрлэх машин
6 8462.10.00 Ган хэв, одон тэмдэг хэвлэн цохих машин, пресс
7 8462.99.00 Бэлэг дурсгалын зүйлс хэвлэн шахах машин
8 8514.20.00 Металл хайлах индукцийн зуух
Хоёр. Хүнсний үйлдвэрлэл:
11.СҮҮ, СҮҮН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Сүүний хүчил хэмжигч багаж; галактометр, бутирометр, лактобутирометр, уураг хэмжигч /альбуминометр/
2 73.09 Сүү хадгалах танк /300 л-ээс дээш багтаамжтай/
3 8405.10.00 Уурын генератор
4 8413.60.00 Тарагны насос
5 8413.70.00 Сүү, цэвэр усны насос /төвөөс зугтах үйлдэлтэй/
6 8414.30.00 Хөргөлтийн компрессор
7 8414.80.00 Хийн компрессор
8 8418.69.00 Мөсөн усны генератор
9 8419.39.00 Хуурай сүү үйлдвэрлэх зориулалттай сүү хатаах машин
10 8419.50.00 Дулаан солилцооны ялтсан /пянзан/ аппарат; багц хоолой халаах, хөргөх төхөөрөмж
11 8419.89.00 Сүү, тараг, бяслаг халаах, ариутгах, хөргөх цамцтай эзлэхүүнт сав, төхөөрөмж; сүү өтгөрүүлэх машин төхөөрөмж; тараг, зөөхийний термостат
12 8421.11.00 Цөцгий ялгагч сеператор
13 8421.21.00 Ус цэвэршүүлэх төхөөрөмж
14 8421.29.00 Сүү цэвэрлэх сепаратор
15 8422.19.00 Сав угаах машин төхөөрөмж
16 8422.30.00 Сүү, тараг савлах, таглах машин төхөөрөмж; хуурай сүү уутлах машин
17 8422.40.00 Савласан тараг, сүүг халааж наах аргаар таглах машин; цөцгийн тос, бяслагийг тодорхой хэмжээгээр зүсэх, боох машин
18 8423.30.00 Сүү, тараг дозлох машин
19 8428.33.00 Туузан конвейр
20 8428.39.00 Гинжит конвейр
21 8434.10.00 Саалтуурын машин
22 8434.20.00 Цөцгийн тос, бяслаг цохих, шахах, хэвлэх, хэлбэржүүлэх тоног төхөөрөмж; аарц, ааруул, зөөхий хийх тоног төхөөрөмж; Сүү жигдрүүлэгч /гомогенизатор/, туяагаар шарагч
23 8438.80.10 Зайрмаг үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмж
24 8477.30.00 Хуванцар сав үлээж хэвлэх машин
25 8479.89.00 Үйлдвэрийн шугам хоолой угаах, ариутгах тоног төхөөрөмж
26 9027.80.00 Сүүн дэх чихэр, тос, хөлдөх цэг, чийг, антибиотик, хуурай бодис, хүнд металл, нэмсэн ус, нэрмэл ус болон нэмсэн бусад зүйлийг тодорхойлох багаж
12. ЖИМС, ЖИМСГЭНЭ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.09
Жимс, жимсгэнэ хадгалах чан; хаягдлын танк /300 л-ээс дээш багтаамжтай/
2 7310.10.00 Жимс, жимсгэнэ хадгалах чан; хаягдлын танк /50-300 л багтаамжтай/
3 8405.10.00 Уурын генератор
4 8414.80.00 Хийн компрессор
5 8419.89.00 Жимс, жимсгэнийг халаах, чанах, ариутгах, халдваргүйжүүлэх, халааж ууршуулан концентрат бэлтгэх төхөөрөмж, автоклав; элсэн чихэр уусгах төхөөрөмж; термометр, манометр суурилуулсан, хөргөх дээж авах боломжтой ган сав
6 8421.19.00 Центрифуг
7 8419.89.00 Таглаа, бөглөө ариутгагч; савласан бүтээгдэхүүн ариутгагч
8 8421.21.00 Ус шүүх, цэвэрлэх, зөөлрүүлэх төхөөрөмж
9 8422.19.00 Сав дэвтээх, угаах, зайлах, ариутгах төхөөрөмж; авдар угаах машин
10 8422.20.00 Сав хатаах төхөөрөмж
11 8422.30.00 Савлах, таглах, бөглөх, шошго наах, код, огноо тавих төхөөрөмж
12 8422.40.00 Бүтээгдэхүүнийг багцлах, авдарлах, хайрцаглах, хайрцаг наах төхөөрөмж
13 8423.30.00 Дозлох /тогтоосон хэмжээгээр тунлах/ төхөөрөмж
14 8423.89.00 Жинлэх төхөөрөмж
15 8433.60.00 Жимс, жимсгэнэ угаах, цэвэрлэх, ангилах, зэрэглэх машин
16 8435.10.00 Жимс, жимсгэний шүүс гарган авах зорилгоор няцлах, нухах, шахах машин
17 8436.80.00 Жимс, жимсгэний мод, мөчир тайрах төхөөрөмж
18 8438.60.00 Жимс, жимсгэнэ хальслах, үр, шилбэ, ясыг нь авах, таллан хуваах, хэрчих, зүсэх, нухаж зутан болгох машин төхөөрөмж
19 8477.30.00 Хуванцар сав үлээж хэвлэх тоног төхөөрөмж
20 8479.20.00 Тослог үр, жимсийг боловсруулахад зориулсан нухах, бяцлах, тээрэмдэх төхөөрөмж; CO2-ын аргаар тос ялгах төхөөрөмж
21 8479.89.00 Жимс, жимсгэнэ хүлээн авах бункер; найрлагын хутгууртай ган сав
22 9027.50.00 Рефрактометр
13. УНДААНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8405.10.00 Уурын генератор
2 8413.81.00 Ус, шингэн бүтээгдэхүүн дамжуулах насос
3 8414.80.00 Хийн компрессор
4 8414.51.00 Салхилуур
5 8418.69.00 Сав хөргөгч тунел
6 8419.89.00 Халаах, буцалгах, хөргөх, ариутгах сав, төхөөрөмж; савласан ундаа ариутгах төхөөрөмж; бөглөө ариутгах төхөөрөмж, халаах хөргөх тоноглолтой камер
7 8421.21.00 Ус шүүх, цэвэрлэх, зөөлрүүлэх төхөөрөмж
8 8421.22.00 Ундаа шүүх, цэвэрлэх төхөөрөмж
9 8421.29.00 Саахрын уусмал шүүх шүүлтүүр
10 8422.30.00 Ундаа хийжүүлэх тогоо, төхөөрөмж; Савлах, бөглөх, шошго наах, код, огноо тавих машин
11 8422.19.00 Сав, авдар угаах төхөөрөмж
12 8422.20.00 Сав хатаах төхөөрөмж
13 8422.40.00 Савласан ундааг багцлах, авдарлах, хайрцаглах, хайрцаг наах төхөөрөмж
14 8423.30.00 Ундаа дозлох төхөөрөмж
15 8428.33.00 Туузан конвейр
16 8428.39.00 Гинжит конвейр
17 8477.30.00 Хуванцар сав үлээж хэвлэх тоног төхөөрөмж
18 8479.89.00 Механик хутгуур, эсхүл шингэн сэлгэлтийн шахуургаар тоноглогдсон, түвшний хэмжүүрээр тоноглогдсон найрлагын тогоо
Хутгууртай ган танк
19 9027.50.00 Рефрактометр
20 9027.80.00 Усны хлорын агууламжийг тодорхойлогч багаж
21 9031.80.00 Бохирдсон бүтээгдэхүүнийг автоматаар шалгах эталон багаж
14. ДАВСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8413.81.00 Уусмалын шахуурга
2 8419.39.00 Долооц хатаах төхөөрөмж
3 8422.30.00 Савлах төхөөрөмж
4 8422.40.00 Нийлэг уутны ам наах, багцлан боох төхөөрөмж
5 8423.30.00 Тогтоосон хэмжээгээр дозлох төхөөрөмж
6 8428.33.00 Туузан дамжуулагч
7 8428.39.00 Чичиргээт дамжуулах төхөөрөмж
8 8436.80.00 Давс, хужир, тэжээл холих зууруул
9 8452.29.00 Уут, шуудайны ам оёх хэрэгсэл
10 8474.10.00 Давс угаах төхөөрөмж
11 8474.20.00 Давс бутлах төхөөрөмж
12 8479.82.00 Иоджуулж холих төхөөрөмж
13 8479.89.00 Давсны бункер; малын тэжээлийн долооц шахах пресс
14 9027.80.00 Физик, химийн шинжилгээний багаж
15 8505.90.00 Металл цэвэрлэгээний соронзон
16 8428.32.00 Шнекэн дамжуурган, шанагат хутгуурт дамжуулагч
15.МАХНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Лабораторийн шилэн багаж аппарат, хуруу шил
2 7304.59.00 Шөл дамжуулах ган хоолой
3 73.09 Шингэн аммиакны коллектор
4 73.09 Усны танк
5 73.09 Маслын коллектор
6 73.09 Тос цуглуулах ган сав
7 73.09 Шөл хуримтлуулах сав
8 73.10 Дотор, дайвар бүтээгдэхүүнийг блоклон хэвлэж хөлдөөх ган сав
9 73.11 Вакуум хуримтлуулагч хасах даралтат сав
10 73.11 Хий цуглуулагч даралтат сав
11 76.12 Дотор, дайвар бүтээгдэхүүнийг блоклон хэвлэж хөлдөөх хөнгөн цагаан сав
12 8208.30.00 Махны машины хутга, мах, өөх хэрчих машины хутга, таташ холих машины хутга
13 8404.10.00 Экономайзер
14 8405.10.00 Уурын генератор
15 8413.30.00 Шингэн аммиак шахах насос
16 8413.50.00 Гомогенизатор насос
17 8413.50.00 Тосны насос
18 8413.60.00 Сэвсний насос
19 8413.70.00 Ялгадасны насос
20 8413.81.00 Цусны насос
21 8414.10.00 Вакуум насос
22 8414.30.00 Хөргөх төхөөрөмжийн компрессор
23 8414.80.00 Вакуум компрессор
24 8414.80.00 Ламинар бокс
25 8417.80.00 Толгой шийр хуйхлах зуух
26 8418.50.90 Мах блоклон хөлдөөгч
27 8418.61.00 Халуун тос хөргөх аппарат
28 8418.69.00 Мөсний шүүгээ
29 8418.69.00 Аммиак, фреоныг ууршуулан хөргөх конденсатор
30 8418.69.00 Усан хөргөлтийн конденсатор
31 8418.69.00 Хөргөх, хөлдөөх төхөөрөмж
32 8418.99.10 Хөргүүрийн сэнс
33 8418.99.10 Хөлдөөгчийн хөргөлтийн агрегат
34 8419.39.00 Ясны гурил хатаагч камер; вибро шигшигчтэй хатаагуур
35 8419.39.00 Яс, эвэр хатаагч
36 8419.39.00 Цус хатаагч турбин
37 8419.39.00 Вакуум хатаагч
38 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
39 8419.39.00 Утах камер
40 8419.40.00 Ус нэрэх аппарат
41 8419.50.00 Дулаан солилцуурын аппарат
42 8419.81.00 Мах чанах, шарах тогоо
43 8419.89.00 Тос хайлуулах уурын даралтат тогоо
44 8419.89.00 Яс чанагч даралтат тогоо
45 8419.89.00 Вакуум орчинд шөлийг өтгөрүүлэн чанах аппарат
46 8419.89.00 Автоклав
47 8419.89.00 Полиэтилен уутанд савласан ястай махыг халуун усанд агшаах камер
48 8419.89.00 Шөл ялгах уурын даралтат сеператор
49 8421.19.00 Тосыг шимэлдгээс ялгагч декандр
50 8421.19.00 Цусны бөөм плазм ялгагч сеператор
51 8421.19.00 Лабораторийн центрифуг
52 8421.29.00 Тос тунгалагжуулагч сеператор
53 8422.19.00 Мах, махан бүтээгдэхүүн түгээн борлуулахад шаардагддаг хуванцар сав угаах машин
54 8422.30.00 Тос савлагч машин
55 8422.30.00 Цусны гурил доозлон савлагч
56 8422.30.00 Мах, хагас болон бэлэн бүтээгдэхүүнийг вакуум ба агаарын найрлагатайгаар савлах машин
57 8422.30.00 Консерв савлах, таглах, битүүмжлэх, шошголох, огноо тавих машин
58 8422.40.00 Махыг полиэтилен хальсаар ороох машин; полиэтилен уутны хүрээ наагч машин
59 8423.82.00 Жинлэх төхөөрөмж /30 кг-5000 кг даацтай/
60 8424.89.00 Мах угаах автомат шүршүүрийн төхөөрөмж
61 8425.11.00 Өргөх, буулгах цахилгаан таль
62 8428.10.00 Лифтэн тавцан
63 8428.33.00 Туузан конвейр
64 8428.39.00 Гинжит конвейр
65 8428.39.00 Гэдэс гарган ялгагч вандан конвейр
66 8428.39.00 Цусны гурил зөөгч транспортёр
67 8428.90.00 Дүүжин зам; мал, гахайг дүүжин замд хүргэх налуу элеватор; өргөх, буулгах механизм, техник хэрэгсэл
68 8436.10.00 Мах, ясны гурил хийх төхөөрөмж
69 8438.50.00 Муужруулах бокс
70 8438.50.00 Эвэр тайрах машин
71 8438.50.00 Бодын арьс өвчих цахилгаан нударга; арьс хуулах төхөөрөмж
72 8438.50.00 Гулууз махыг цахилгаанаар цохиж, агшсан булчинг сулруулах цахилгаан стимулятор
73 8438.50.00 Гахайн үс зумлах төхөөрөмж
74 8438.50.00 Махны машин, мах хөрөөдөх машин
75 8438.50.00 Мах сийрүүлэгч, зөөллөгч машин
76 8438.50.00 Мах, өөх хэрчих, зүсэх машин
77 8438.50.00 Мах давсалгааны тариур
78 8438.50.00 Гүзээ, дотор эрхтэн, өлөн гэдэс, толгой шийр угаах, цэвэрлэх машин, төхөөрөмж
79 8438.50.00 Туурай салгагч
80 8438.50.00 Өөх, тос шахагч пресс
81 8438.50.00 Яс, эвэр хөрөөдөх, бутлах машин, бутлагч тээрэм
82 8438.80.90 Бууз, банш хэвлэх машин
83 8438.90.00 Махны машины шүүр
84 8452.29.00 Шуудайны ам оёгч машин
85 8453.10.00 Арьс халимлагч машин
86 8460.39.00 Махны машины хутга ирлэх машин
87 8467.19.00 Бог малын өвчүү нээх хийн хайч
88 8467.22.00 Бог малын өвчүү нээх цахилгаан гар хөрөө; гулууз таллан хуваах цахилгаан гар хөрөө; яс, махны универсал цахилгаан гар хөрөө
89 8467.29.00 Бог малын өвчүү нээх цахилгаан хайч
90 8467.89.00 Гидравлик хайч, гидравлик бахь
91 8479.82.00 Давс бутлах тээрэм
92 8479.82.00 Шөлний гомогенизатор
93 8479.82.00 Махыг нухаш болгох коллоид тээрэм
94 8479.82.00 Дезинтегратор
95 8479.89.00 Цус хутгагч хутгуур
96 8479.89.00 Ясны шөлнөөс тос ялгагч сав
97 8479.89.00 Шөл найруулагч хутгуурт сав
98 84.81 Хаалт, хавхлага, вентиль, клапан
99 8543.70.00 Металл илрүүлэгч
100 9011.80.00 Лабораторийн микроскоп
101 90.16 Лабораторийн аналитик жин
102 9018.32.00 Цус хатгаж, юүлэх хөндий зүү
103 9025.19.00 Термометр
104 9025.80.00 Чийглэг хэмжигч
105 9026.10.00 Аммиакны түвшин хэмжигч
106 9026.20.00 Манометр
107 9027.20.00 Хроматограф
108 9027.80.00 Мах, махан бүтээгдэхүүний физик химийн үзүүлэлт /уураг, тос, чийг, рН, усны идэвх, ус холбох чадвар, температур, зөөлөн чанар/ тодорхойлох, хэмжих багаж
109 9032.10.00 Термостат
110 9032.89.00 Автомат удирдлагын самбар
16. ХИАМ, КОНСЕРВНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8208.30.00 Махны үйлдвэрийн махны машины хутга; мах, өөх хэрчих машины хутга; таташ холих машины хутга
2 8414.30.00 Хөргөх төхөөрөмжийн компрессор
3 8414.80.00 Ламинар бокс
4 8418.50.90 Мах блоклон хөлдөөгч
5 8418.69.00 Мөсний шүүгээ
6 8418.99.10 Хөлдөөгчийн хөргөлтийн агрегат
7 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
8 8419.81.00 Чаналгын тогоо; мах шарах машин
9 8419.89.00 Хиам шарах, чанах, утах универсал камер; консерв ариутгах төхөөрөмж; автоклав
10 8422.19.00 Хиам, мах, махан бүтээгдэхүүн түгээн борлуулахад шаардагддаг хуванцар сав угаах машин
11 8422.30.00 консерв савлах, таглах, шошголох, огноо тавих машин;
12 8422.40.00 Савласан хиамны бүрхэвчний ам боох машин; зайдас мушгих машин
13 8438.50.00 Хиам найрах машин
14 8438.50.00 Хиамны таташ савлах машин
15 8438.50.00 Махыг давс, амтлагчтай холих машин
16 8438.50.00 Мах хөрөөдөх машин
17 8438.50.00 Махны машин
18 8438.50.00 Мах, өөх хэрчих машин; давслах тариур
19 8438.50.00 Махыг уусмалаар тарих тариур
20 8438.50.00 Мах зөөлрүүлэх машин
21 8438.90.00 Махны машины шүүр
22 8460.39.00 Хутга ирлэх цахилгаан машин
23 8543.70.00 Металл илрүүлэгч
24 9011.80.00 Лабораторийн микроскоп
25 9025.19.00 Термометр
26 9025.80.00 Чийглэг хэмжигч
27 9026.20.00 Даралт хэмжигч
28 9027.20.00 Хроматограф
29 9027.80.00 pH-метр; калориметр
17. КОНСЕРВЫН ЛААЗНЫ ҮЙЛДВЭР
№
БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8414.59.00 Лааз шидэгч хийн вентилятор
2 8414.80.00 Хийн компрессор; вакуум компрессор
3 8419.39.00 Будаг, лак хатаагч туннелэн зуух
4 8419.39.00 Тагны резин хатаагч зуух
5 8428.39.00 Лааз дамжуулах конвейр
6 8428.90.00 Өргөх, буулгах тавцан
7 8443.13.00 Лаазны хээ, будаг, лак тавих офсет хэвлэлийн машин
8 8462.10.00 Лааз хэвлэгч пресс
9 8462.10.00 Таг хэвлэгч пресс
10 8462.29.00 Тагны ирмэг нугалагч машин
11 8462.29.00 Угсармал лаазны их бие хийх машин
12 8462.39.00 Лааз, тагны төмөр хайчлагч хайч
13 8462.29.00 Лаазны ирмэг дэрвийлгэгч машин
14 8462.99.00 Лаазанд ёроол хийгч машин
15 8462.99.00 Хаягдал төмөр шахах пресс
16 8479.89.00 Таг резиндэгч машин
17 8515.39.00 Угсармал лаазны их биеийг гагнах машин
18 9031.80.00 Лаазны битүүмж шалгах машин
18. КЕТЧУП, МАЙОНЕЗ, УРГАМЛЫН ТОСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.11 Агаар хуримтлуулагч
2 8405.10.00 Уурын генератор
3 8413.81.00 Насос
4 8414.10.00 Вакуум үүсгэгч
5 8414.80.00 Де-аэратор
6 8414.80.00 Агаарын компрессор
7 8418.69.00 Шингэн хөргөх төхөөрөмж
8 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
9 8419.50.00 Дулаан солилцогч
10 8419.81.00 Уураар халаах хэрэгсэл
11 8419.81.00 Чаналгын тогоо
12 8419.89.00
Ариутгах төхөөрөмж; өтгөрүүлэгч; автоклав, пастеризатор, стерилизатор
13 8421.29.00 Тос шүүх төхөөрөмж
14 8421.39.00 Скруббер
15 8422.20.00 Лонх, сав суулга цэвэрлэх, хатаах төхөөрөмж
16 8422.30.00 Майонез, кетчуп, ургамлын тос савлах, таглах, шошголох, огноо тавих төхөөрөмж
17 8422.40.00 Багцлах, хайрцаглах төхөөрөмж
18 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
19 8423.30.00 Бараа материалыг тогтоосон жингээр уутлах, савлахад зориулсан жинлүүр (бункерийн жинлүүр орно)
20 8423.30.00 Дозлогч
21 8423.81.00 30 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
22 8423.82.00 30 кг-аас их боловч 5000 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
23 8423.90.10 Жинлүүрийн туухай
24 8428.33.00 Туузан конвейр
25 8433.59.00 Ургамал цайруулах төхөөрөмж
26 8433.60.00 Ургамал, ногоо цэвэрлэх, ялгах, иш салгах машин
27 8433.60.00 Ургамал ангилах төхөөрөмж
28 8438.60.00 Бяцлагч машин
29 8479.82.00 Динамик холигч
30 9016.00.00 Аналитик жин
31 9027.80.00 Фосфатид тодорхойлох төхөөрөмж
32 9032.89.00 Удирдлагын систем
19. ТӨРӨЛ БҮРИЙН ХҮНСНИЙ НОГОО НӨӨШЛӨХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8405.10.00 Уурын генератор
2 8414.80.00 Хийн компрессор
3 8418.69.00 Хөлдөөх болон хөргөх төхөөрөмж
4 8419.50.00 Дулаан солилцооны аппарат
5 8419.89.00 Ариутгах төхөөрөмж /автоклав, пастеризатор, стерилизатор/
6 8419.81.00 Шарах тогоо, чанагч тогоо
7 8419.89.00 Бланшор
8 8422.19.00 Шил сав угаагч машин
9 8422.30.00 Савлах, пакетлах, шил таглах машин
10 8422.30.00 Уусмал савлагч, уусмал найруулагч машин
11 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
12 8423.30.00 Тогтоосон жинг хэмжихээр тохируулсан жинлүүр
ба бараа материалыг тогтоосон жингээр уутлах,
савлахад зориулсан жинлүүр (бункерийн жинлүүр
орно)
13 8423.30.00 Төрөл бүрийн амтлагч, тос дозлогчууд
14 8423.81.00 30 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
15 8423.82.00 30 кг-аас их боловч 5000 кг-аас ихгүй даацын
жинлэх төхөөрөмж
16 8428.33.00 Хүнсний ногоо дамжуулах төрөл бүрийн конвейрууд
17 8433.60.00 Хүнсний ногоо цэвэрлэх, угаах, ангилах, ялгах машин төхөөрөмж
18 8438.60.00 Хүнсний ногоо хальслах, хэрчих машин
19 8479.82.00 Хүнсний ногоо холих, хутгах машин
20 8479.82.00 Саахар нунтаглагч
21 9027.80.00 Ногооны давс сахар, хүчил тодорхойлох аппаратууд
20. ТАЛХ, НАРИЙН БООВНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 70.17 Лабораторийн шилэн сав, шилэн багаж
2 8405.10.00 Уурын генератор
3 8414.80.00 Лабораторийн сорох шүүгээ
4 8414.80.00 Хийн компрессор
5 8417.20.00 Жигнэх пийшин /цахилгаан биш/
6 8418.69.00 Хөргөх, хөлдөөх төхөөрөмж
7 8419.39.00 Хатаах шүүгээ
8 8419.40.00 Ус нэрэгч
9 8419.81.00 Чанах тогоо
10 8419.89.00 Хөөлгөх шүүгээ
11 8419.89.00 Автоклав
12 8419.89.00 Усан банн
13 8420.10.00 Зуурсан гурилыг өнхрүүлэн элдэх машин
14 8422.40.00 Савлагааны машин
15 8423.20.00 Туузан дамжуурга дээрх барааг тасралтгүй хэмжих жинлүүр
16 8423.30.00 Тогтоосон жинг хэмжихээр тохируулсан жинлүүр ба бараа материалыг тогтоосон жингээр уутлах, савлахад зориулсан жинлүүр (бункерийн жинлүүр орно)
17 8423.30.00 Жин хэмжүүр
18 8423.30.00 Түүхий эдийн жин /дозлогч/
19 8423.81.00 30 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
20 8423.82.00 30 кг-аас их боловч 5000 кг-аас ихгүй даацын жинлэх төхөөрөмж
21 8423.90.10 Жинлүүрийн туухай
22 8424.20.00 Ус шүршигч
23 8427.90.00 Үйлдвэрийн тэргэнцэр
24 8428.33.00 Зуурмаг дамжуулагч
25 8428.39.00 Гурил дамжуулах шнек хоолой
26 8437.80.10 Гурил шигшигч
27 8437.80.20 Үр тариа боловсруулах тоног төхөөрөмж
28 8438.10.00 Тогоотой зуурмаг хөмрөгч
29 8438.10.00 Талх зүсэгч машин, зүсэгчийн хутга
30 8438.10.00 Таслагч машин
31 8438.10.00 Бөөрөнхийлөгч машин
32 8438.10.00 Гурил хөөргөгч
33 8438.10.00 Талх, нарийн боов, бялуу үйлдвэрлэх иж бүрэн урсгал шугам; хэлбэржсэн зуурмаг дээр үр цацагч
34 8438.10.00 Крем цохигч
35 8438.10.00 Бисквит цохигч
36 8438.10.00 Нухагч машин
37 8438.10.00 Хэвлэх, хэлбэржүүлэх машин
38 8438.20.00 Шоколад хайлуулах машин
39 8438.20.00 Өнгөлгөөний машин
40 8438.20.00 Чихэр, какао, шоколад зэрэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмж
41 8438.20.00 Шоколад цутгах машин
42 8479.82.00 Сахар няцлагч /бултай/
43 8479.89.00 Түүхий эдийг уусгагч
44 8479.89.00 Силос болон бункер
45 8514.30.00 Талх жигнэмэг, амтат боов жигнэх цахилгаан зуух, пийшин, лабораторийн зориулалттай шатаах шүүгээ
46 9016.00.00 Аналитик жин
47 9027.50.00 Рефрактометр
48 9027.80.00 Сахарометр
49 9027.80.00 Уналтын тоо тодорхойлох төхөөрөмж
50 9027.80.00 Журавелийн багаж
51 9032.20.00 Усны даралтыг тогтмол баригч /маностат/
21. ЗАГАСНЫ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8418.69.00 Загас хөлдөөх төхөөрөмж
2 8419.39.00 Загас утах төхөөрөмж
3 8419.81.00 Загасны мах чанах тогоо, шарах төхөөрөмж
4 8419.89.00 Загасны түрс үржүүлгийн лаборатори
5 8438.80.90 Түрс ангилах төхөөрөмж
6 8422.30.00 Хүнсний хэрэгцээний түрсийг нөөшлөх төхөөрөмж
7 8438.80.90 Загасны яс сугалах төхөөрөмж
8 8454.30.00 Лааз хэвлэх төхөөрөмж
22.ШУВУУНЫ АЖ АХУЙ
№ БТКУС-ийн
код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8433.60.00 Өндөг цэвэрлэх, ангилах, зэрэглэх машин
2 8436.10.00 Шувууны тэжээл бэлтгэх тоног төхөөрөмж /овьёос, арвай няцлах, буудай, эрдэнэ шиш, арвай, тэжээлийн бусад ургамлыг нунтаглах, бутлах машин/
3 8436.21.00 Өндөг дарагч /инкубатор/, дэгдээхэй бойжуулагч /брудер/
4 8436.29.00 Тэжээх, өндөглүүлэх блок; өндөг шалгагч
5 8436.91.00 Өндөг дарагч (инкубатор/, дэгдээхэй бойжуулагч /брудер/-ийн эд анги
Гурав. Барилгын үйлдвэрлэл:
23. БАРИЛГЫН МАТЕРИАЛЫН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 8402.12.00 Уурын тогоо
2 8402.19.00 Өндөр даралтын уурын тогоо
3 8414.51.00 Үйлдвэрийн салхилуур
4 8414.80.00 Хийн компрессор
5 8417.80.00 Тоосго, чулуунцар, эрдэс хөвөн, хөнгөн дүүргэгч шатаах зуух
6 8418.40.00 Лабораторийн хөлдөөгч
7 8418.69.00 Хөргөх төхөөрөмж
8 8419.39.00 Элс, шавар, тоосго, хатаах төхөөрөмж
9 8419.89.00 Өндөр даралтын автоклав; үрэл хөөлгөх тогоо цементийн сорьц чанах лабораторийн тогоо
10 8474.80.00 Шөрмөслөг бүтцэд шилжсэн чулууг хавтгайлан цувих машин
11 8421.39.00 Тоос шүүх төхөөрөмж
12 8422.30.00 Цемент, засал чимэглэлийн хуурай материал савлах төхөөрөмж
13 8423.82.00 Хуурай хольц, шохойн чулуу, шавар, гөлтгөнө жинлэх тугнуур
14 8426.11.00 Үйлдвэрлэлийн зориулалттай цахилгаан хөдөлгүүртэй өргүүр /кранбалк/
15 8427.20.00 Үйлдвэрийн зориулалттай зөөврийн тэргэнцэр
16 8428.32.00 Шанагат дамжуулагч
17 8428.90.00 Бүтээгдэхүүн өргөх, буулгах автомат хэрэгсэл
18 8462.39.00 Төмөр хайчлах машин
19 8428.33.00 Туузан дамжуулагч
20 8428.39.00 Элеватор; шурган дамжуулагч, гинжит дамжуулагч
21 8461.50.00 Төмөр хийц хөрөөдөх машин
22 8462.29.00 Төмөр нугалах машин
23 8463.10.00 Арматур сунгах булт төхөөрөмж
24 8463.90.00 Барилгын металл багана, I, H хэлбэрийн металл хийц боловсруулах машин
25 8464.90.00 Эрдэс хөвөн, магнийн хавтан, хөнгөн бетон зүсэх, захлах машин
26 8468.80.00 Олон цэгийн гагнуурын стенд
27 8474.10.00 Элс, хайрга шигших машин
28 8474.20.00 Шохойн чулуу, гөлтгөнө, шавар, керамик, хайрга бутлах, нунтаглах машин, тээрэм; хайрга бутлагч /лабораторийн/
29 8474.31.00 Бетон хольц зуурах машин төхөөрөмж; бетон зуурагч /лабораторийн/
30 8474.31.00 Цемент зуурагч /лабораторийн зориулалттай/
31 8474.39.00 Эрдэс түүхий эд, материалыг холих зуурагч
32 8474.80.00 Блок зүсэх төхөөрөмж; хөнгөн дүүргэгчтэй бетон гулдмайг зүсэх, захлах төхөөрөмж; гулдмай хэрчигч; олон үет хавтан шахах, наах пресс
33 8477.10.00 Дээврийн хуванцар материалыг даралтаар хэвлэх машин
34 8477.20.00 Хуванцар хоолой шахах, цувих машин /экструдер/
35 8479.82.00 Нийлэг давирхайн усан эмульс бүхий зутан бэлтгэгч
36 8479.89.00 Вакуум пресс; цемент агуулах үлээгчтэй бункер /силос/; шохойн чулуу, гөлтгөнө, шөрмөсөн чулуу агуулах бункер; элс, хайрганы бутралтыг шалгах цилиндр
37 8479.89.00 Хөөсрүүлэх төхөөрөмж; бетон эдлэл бэхжүүлэх камер; бетон хийц нягтруулах доргиурт ширээ
38 8480.10.00 Металл цутгах хэв
39 8480.60.00 Гулдмай, бетон хэвлэх хэв
40 8480.71.00 Хаймар буюу хуванцар цутгах хэв
41 8514.30.00 Цахилгаан нуман зуух, хонгилт /тунель/ зуух, эрдэс хөвөнгийн ба хөнгөн дүүргэгчийн босоо зуух; черепицийн зуух; дээж хатаах өндөр температурын лабораторийн цахилгаан зуух
42 90.16 Лабораторийн нарийн хэмжүүрт цахилгаан жин; аналитик жин
43 9024.10.00 Арматур сунгах пресс /лабораторийн/
44 9024.80.00 Бетон, тоосгоны шахалтын бат бэхийг тодорхойлох пресс; цемент, бетоны гулзайлтын бат бэх шалгах пресс; бетоны агаарын хэмжээг тодорхойлох багаж
45 9030.84.00 Материалын цацрагийг хэмжих аппарат
46 96.04 Элс, хайрга шигших лабораторийн шигшүүр
24. ЦЕМЕНТИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.11 Шахсан буюу шингэрүүлсэн хийн зориулалттай төмөр буюу ган сав
2 8414.59.00 Технологийн явцад агаар үлээх, сорох вентилятор
3 8414.80.00 Хийн компрессор
4 8417.10.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, цахиурлаг түүхий эдийг урьдчилан халаах, шатаах зуух
5 8419.89.00 Чулуунцарыг хөргөх зориулалттай камер, төхөөрөмж
6 8421.39.00 Технологийн явцад гарсан тоосыг шүүх, цэвэршүүлэх төхөөрөмж
7 8422.30.00 Цемент савлах машин
8 8423.30.00 Бункерийн жинлүүр
9 8423.82.00 Цементийн хольц материалыг жинлэх төхөөрөмж
10 8424.89.00 Ус тоосруулан цацагч төхөөрөмж
11 8426.19.00 Үйлдвэр дотор суурилуулах дүүжин кран
12 8428.20.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах төхөөрөмж
13 8428.32.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах хутгуурт төхөөрөмж
14 8428.33.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах туузан төхөөрөмж
15 8428.39.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, нүүрс, гөлтгөнийг зөөвөрлөх, дамжуулах ялтсан, тавган төхөөрөмж
16 8474.20.00 Түүхий эд материалыг бутлах, нунтаглах төхөөрөмж
17 8479.82.00 Доргиурт шигшигч, дамжуулагч төхөөрөмж
18 8479.89.00 Шохойн чулуу, төмрийн хүдэр, гөлтгөнө, нүүрс хадгалах, нөөцлөх, бункер, силос
19 84.81 Хаалт, хавхлаг
20 85.01 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн цахилгаан хөдөлгүүр
21 8505.90.00 Цахилгаан соронзон ялгагч
22 9024.80.00 Бетоны бат бэх, суналт, гулзайлтыг турших тоног төхөөрөмж
23 9027.30.00 Спектрометр
24 9027.80.00 Цементийн химийн найрлагыг тодорхойлох багаж
25 9032.89.00 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн автомат удирдлагын төхөөрөмж
25. ТӨМӨРЛӨГ, МЕТАЛЛ БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 84.54 Металлургийн буюу металл цутгах үйлдвэрийн зориулалттай конвертер, цутгуурын шанага, цутгамлын хэв болон цутгах машин
2 84.55 Металл цувих суурь машин, түүний бул
3 84.57 Металл боловсруулах суурь машины боловсруулагч төв, нэг байрлалд боловсруулах, шилжүүлэн боловсруулах олон байрлалтай суурь машин
4 84.58 Металл зорох токарийн суурь машин /эргэлдэх төв орно/
5 84.59 Зүйл 84.58-д заасан токарийн суурь машин /эргэлдэх төв/-аас бусад металл өрөмдөх, нүхлэх, зорох, дотно, гадна эрээс гаргах суурь машин /чиглүүлэгч хүчний толгой бүхий суурь машин орно/
6 84.61 Металл буюу металлкерамикийг туушид нь харуулдах, өөлж зорох, зорж ухах, хэлбэх, араа шүдийг засч өнгөлөх, хөрөөдөх, огтлох суурь машин болон материалыг хасч багасгах замаар металл буюу металлкерамикийг боловсруулах, бусад газар тусгайлан заагдаагүй бусад суурь машин
7 84.62 Металлыг давтах, лантуудах буюу хэвлэн цохих машин /пресс орно/; нугалах, эвхэх, тэнийлгэх, хавтгайлан тэгшлэх, хайчлах, цоолох, эсгэн үзүүрлэх суурь машин /пресс орно/; металл буюу металл карбидыг боловсруулах дээр дурдагдаагүй пресс
8 84.63 Материалыг хасч багасгалгүйгээр металл буюу металлкерамикийг боловсруулах бусад суурь машин
9 8514.20.00 Индукцийн буюу диэлектрикийн алдагдлаар ажилладаг зуух /Зөвхөн 250 кг-аас доош багтаамжтай/
10 8514.40.00 Индукцийн буюу диэлектрикийн алдагдлаар материалыг дулааны аргаар боловсруулах тоног төхөөрөмж
11 9024.10.00 Металлын механик шинж чанарыг тодорхойлох турших машин, багаж
12 9027.30.00 Металлын химийн найрлагыг тодорхойлох спекрометр /Эмиссийн оптик, рентген туяаны флуресцентийн/
Дөрөв.Эмийн үйлдвэрлэл:
26. ЭМИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 6903.10.00 Лабораторийн муфель зуух
2 70.17 Лабораторийн зориулалттай шилэн багаж, аппарат, сав
3 7309.00.00 Цэвэр ус, нэрмэл ус, уусмал хадгалах танк
4 8405.10.00 Уурын генератор
5 8414.10.00 Вакуум үүсгэгч аппарат
6 8414.80.00 Хийн компрессор
7 8414.80.00 Ламинар бокс
8 8414.80.00 Сорох шүүгээ
9 8414.80.00 Анаэростат
10 8418.10.00 Химийн болон микробиологийн шинжилгээнд хэрэглэгдэх бодис, урвалж хадгалах хөргөгч
11 8418.69.00 Хөргөх төхөөрөмж
12 8419.20.00 Үйлдвэрийн агаар ариутгах тоног төхөөрөмж
13 8419.39.00 Ургамал, мөхлөг, эм хатаах төхөөрөмж
14 8419.39.00 Хөлдөөн хатаагч
15 8419.40.00 Ус нэрэх төхөөрөмж
16 8419.89.00 Ус ариутгах төхөөрөмж; цавуу буцалгах, ургамлын ханд гарган авах цамцтай тогоо
17 8419.89.00 Эмийн шилэн сав ариутгах төхөөрөмж
18 8419.89.00 Тун шил, уутанд савласан уусмал эм болон бинт ариутгах автоклав
19 8419.89.00 Усан банн
20 8419.89.00 Үрлийн тогоо
21 8421.19.00 Центрифуг
22 8421.21.00 Ус шүүх, цэвэрлэх, зөөлрүүлэх, эрдэсгүйжүүлэх тоног төхөөрөмж
23 8421.29.00 Зейтцийн аппарат
24 8422.19.00 Эмийн шилэн сав угаагч машин
25 8422.20.00 Эмийн шилэн сав хатаах төхөөрөмж
26 8422.30.00 Тун шилэнд эм дүүргэх, дүүргэлтийг шалгах, битүүмжлэх, савлах, цуврал дарах машин
27 8422.30.00 Капсулд эм дүүргэгч машин
28 8422.30.00 Эм, тосон түрхлэг, цайг савлах, таглах, бөглөх, дүүргэлтийг шалгагч, битүүмжлэх, шошголох, цуврал дарах машин
29 8422.40.00 Эмийн хайрцаг баглах, үдэх, цавуудах машин; эмийн гялгар уут наах машин
30 8422.40.00 Эм, тариа хайрцаглах, багцлах, битүүмжлэх машин
31 8424.89.00 Эм бүрэх машин
32 8424.89.00 Ургамал угаах машин
33 8432.80.00 Ургамал хэрчих машин
34 8443.39.00 Тун шилэн дээр нэр, огноо, серийн дугаар лазераар бичих машин
35 8477.10.00 Тариур хийх машин
36 8479.82.00 Эмийн түүхий эд холих, мөхлөгжүүлэх машин
37 8479.82.00 Эмийн ургамал бутлах, нунтаглах машин
38 8479.82.00 Соронзон холигч
39 8479.89.00 Эмийг шахмал хэлбэрт оруулах машин
40 8479.89.00 Капсул өнгөлөх машин
41 8479.89.00 Эм, уусмал найруулах танк
42 8479.89.00 Ферментатор тогоо
43 8479.89.00 Эм сэгсрэн уусгагч
44 8514.30.00 Лабораторийн цахилгаан зуух
45 9011.80.00 Лабораторийн микроскоп
46 90.16 Аналитик жин
47 9025.80.00 Чийг хэмжигч
48 9027.20.00 Хроматограф
49 9027.30.00 Спектрофотометр
50 9027.50.00 Рефрактометр
51 9027.50.00 Поляриметр
52 9027.80.00 pH-метр
53 9027.80.00 Дөлөн фотометр
54 9027.80.00 Кондуктометр
55 9027.80.00 Вискозиметр
56 9027.80.00 Хайлах температур тодорхойлох багаж
57 9027.80.00 Хэт ягаан туяагаар чанарын шинжилгээ хийх аппарат
58 9031.49.00 Тун шилтэй эмийн механик хольц шалгах оптик төхөөрөмж
59 9031.49.00 Оптик хяналтын ширээ
60 9031.80.00 Шахмал эмийн үрэлт тодорхойлогч багаж
61 9031.80.00 Шахмал эмийн бат бөх чанарыг тодорхойлогч багаж
62 9031.80.00 Хэт авианы усан ванн
63 9031.80.00 Шахмалын уусалт, задралт тодорхойлох аппарат
64 9031.80.00 Ууттай уусмалын битүүмжлэлийг даралтаар шалгах төхөөрөмж
65 9032.10.00 Термостат
Тав. Бусад:
27. БИОХИЙН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 3917.21.00 Исгэх, шингэн дамжуулах хуванцар хоолой
2 3917.31.00 Биохий дамжуулах хуванцар хоолой
3 3917.40.00 Биохий дамжуулах хуванцар хоолойн холбоос
4 3922.10.00 Биохийн ус тунгаах хуванцар сав
5 4008.11.00 Биохийн усан хураагуурын резин хөшиг
6 4016.95.00 Биохийн хуурай хураагуур
7 7019.90.00 Биохий исгэх зориулалттай шилэн мяндсаар хийсэн сав
8 73.11 Биохий хадгалах сав
9 8413.70.00 Биошаарны насос
10 8413.81.00 Исгэх шингэн, биошингэний насос
11 8414.40.00 Хийн зөөврийн компрессор
12 8414.80.00 Биошингэнийг хүчилтөрөгчжүүлэх машин
13 8419.39.00 Биошаар хатаах машин
14 8421.29.00 Исгэх шингэн дэх хатуу зүйлсийг ялгах шигшүүр, шүүлтүүрийн төхөөрөмж; биошаарыг ялгах төхөөрөмж
15 8419.89.00 Исгэх шингэний цахилгаан халаагуур
16 8421.39.00 Биохийн цэвэршүүлэгч
17 8422.30.00 Биобордоо уутлах, савлах машин
18 8423.30.00 Биобордооны бункерийн жинлүүр
19 8428.33.00 Биобордооны конвейр
20 8479.82.00 Исгэх шингэнийг хутгах төхөөрөмж
21 84.81 Хаалт, хавхлаг, крант
22 9025.11.00 Термометр
23 9025.19.00 Термопар
24 9026.20.00 Биохийн даралтын манометр
25 9028.10.00 Биохийн тоолуур
26 9032.81.00 Биохийн гал хариулагч төхөөрөмж
28. ХАГАС КОКСЫН ҮЙЛДВЭР
№ БТКУС-ийн
код Тоног төхөөрөмжийн нэр
1 73.09 Нүүрс өгөх сав; хагас кокс хадгалах сав; зөөлрүүлсэн усны сав
2 8405.10.00 Уурын генератор
3 8413.70.00 Давирхайн насос
4 8413.81.00 Зөөлрүүлсэн усны насос
5 8417.80.00 Коксын зуух
6 8419.89.00 Хөргөх цамхаг
7 8421.21.00 Ус зөөлрүүлэгч
8 8421.39.00 Хий шүүх, хүхэргүйжүүлэгч төхөөрөмж
9 8428.33.00 Нүүрс, хагас коксын туузан конвейр
10 8414.80.00 Агаар үлээгч; агаарын /хийн/ даралтын насос
11 84.81 Хаалт, хавхлаг
12 9026.80.00 Дулааны тоолуур
13 9027.10.00 Хий, утаа шинжлэх лабораторийн багаж; утааны детектор
14 9027.80.00 Кокс шинжлэх багаж
15 9028.10.00 Хийн тоолуур
16 9032.89.00 Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн автомат удирдлагатай хяналтын самбар; чийг баригч
эх сурвалж: www.ecustoms.mn
Subscribe to:
Posts (Atom)